Kurumlar Arası Geçiş: Devlet Memurları İçin Hukuki Süreç

Kamu hizmeti, dinamik ve çok katmanlı yapısıyla devlet memurlarına zaman içinde farklı kariyer yolları sunmaktadır. Bu yolların en önemlilerinden biri olan kurumlar arası geçiş, memurların bilgi birikimlerini ve tecrübelerini farklı kamu kurumlarında değerlendirmelerine olanak tanıyan, kanunla güvence altına alınmış bir haktır. Halk arasında “nakil” olarak da bilinen bu süreç, sadece bir görev yeri değişikliği değil, aynı zamanda mesleki tatmin, kariyer gelişimi ve liyakat ilkesinin pekiştirilmesi için de kritik bir mekanizmadır.

Ancak sürecin karmaşıklığı, idarelerin takdir yetkisi ve “muvafakat” kavramının merkezi rolü, birçok memur için bu yolu meşakkatli hale getirebilmektedir. Bu makalede, kurumlar arası geçişin tüm yönlerini, hukuki altyapısını, başvuru adımlarını, muvafakat sürecinin inceliklerini ve olası hukuki uyuşmazlıklarda izlenmesi gereken yolları detaylı bir şekilde ele alacağız.

Kurumlar Arası Geçişin Hukuki Çerçevesi

Kurumlar arası geçiş kurumunun temelini, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun (DMK) 74. maddesi oluşturmaktadır. Bu madde, “Memurların bir kurumdan diğerine nakilleri” başlığı altında süreci düzenler. Maddenin lafzı, memurların bu kanuna tabi kurumlar arasında, kazanılmış hak aylık dereceleriyle veya bu derecelere uygun bir kadroya naklen atanabileceklerini açıkça belirtir. Bu düzenlemenin ardında yatan felsefe, kamuda verimliliği artırmak ve personelin potansiyelinden en üst düzeyde faydalanmaktır. Bir kurumda tecrübe kazanmış bir memurun, bu tecrübesini başka bir kurumun ihtiyaçları doğrultusunda kullanabilmesi, kamu hizmetinin bir bütün olarak daha etkin işlemesine katkı sağlar.

DMK Madde 74’ün Yorumlanması ve Uygulama Alanı

Madde 74, geçişin temel prensiplerini ortaya koyarken, uygulamanın detayları genellikle kurumların kendi iç yönetmelikleri ve Danıştay’ın oluşturduğu içtihatlarla şekillenir. Kanun, geçişin “kurumların muvafakati” ile mümkün olacağını belirterek idarelere bir takdir yetkisi tanımıştır. Ancak modern hukuk anlayışında bu takdir yetkisi, sınırsız ve keyfi bir yetki olarak yorumlanamaz. İdarenin bu yetkiyi kullanırken kamu yararı, hizmet gerekleri ve personelin Anayasal hakları (çalışma hakkı, aile birliğinin korunması vb.) arasında adil bir denge kurması zorunludur. Dolayısıyla, kurumlar arası geçiş, idarenin bir lütfu değil, şartları oluştuğunda yerine getirilmesi gereken, yargı denetimine tabi bir idari işlemdir.

Kurumlar Arası Geçiş Sürecinin Hukuki Analizi

Başarılı bir kurumlar arası geçiş süreci, stratejik planlama ve prosedürlere hakimiyet gerektirir. Süreci dört ana aşamada inceleyebiliriz:

1. Hazırlık ve Başvuru Aşaması: Bu ilk ve en önemli aşama, tamamen memurun kendi inisiyatifiyle yürütülür. Memur, öncelikle kariyer hedeflerini, uzmanlık alanını ve kişisel durumunu (eş durumu, sağlık vb.) değerlendirerek hangi kuruma veya şehre geçmek istediğini netleştirmelidir. Ardından, potansiyel kurumların insan kaynakları birimleriyle iletişime geçerek veya resmi duyuruları takip ederek kendi kadro ve unvanına uygun boş bir pozisyon olup olmadığını araştırmalıdır. Olumlu bir geri dönüş alındığında, genellikle bir CV veya başvuru dilekçesi ile niyet resmiyete dökülür.
2. Resmi Talep ve Kabul Süreci: Geçiş yapılmak istenen kurum (naklen gidilecek kurum), adayı istihdam etmeye karar verdiğinde resmi süreci başlatır. Kurum, memurun mevcut çalıştığı kuruma hitaben resmi bir yazı yazar. Bu yazıda, ilgili personelin adı, unvanı, sicil numarası belirtilerek, kurumlarında bulunan boş kadroya atanmasının planlandığı ve bu atamanın gerçekleştirilebilmesi için DMK 74. madde uyarınca muvafakat verilmesi talep edilir. Bu yazı, sürecin hukuki olarak başladığı andır.
3. Muvafakat Değerlendirme Aşaması: Topun artık memurun mevcut kurumuna geçtiği bu aşama, sürecin en kritik noktasıdır. Kurum, kendisine ulaşan muvafakat talebini değerlendirmeye alır. Bu değerlendirmede, personelin yürüttüğü görevin niteliği, kurumdaki personel doluluk oranı, yerine yeni bir personel bulunup bulunamayacağı, devam eden kritik projelerdeki rolü gibi somut hizmet gerekleri göz önünde bulundurulur. İdare, bu değerlendirme sonucunda ya muvafakat verir ya da gerekçesini belirterek talebi reddeder.
4. Atama ve Göreve Başlama: Muvafakat yazısının geçiş yapılacak kuruma ulaşmasının ardından, atama işlemleri hızla tamamlanır. Atama kararı (atama onayı) alınır ve bu karar personele tebliğ edilir. Personel, tebliğ tarihinden itibaren yasal süreler içinde (genellikle aynı yerdeki görevler için ertesi gün, başka yerdeki görevler için 15 gün içinde) mevcut kurumundan ayrılarak yeni görev yerine başlar.

Muvafakat İşleminin Hukuki Niteliği ve Red Gerekçelerinin Denetimi

Kurumlar arası geçiş sürecinin kalbi olan muvafakat, idarenin basit bir “evet” veya “hayır” cevabından çok daha fazlasıdır. Bu, hukuki sonuçlar doğuran, gerekçeli olması gereken ve yargı denetimine tabi bir idari işlemdir.

İdarenin Takdir Yetkisi ve Sınırları

İdare, muvafakat talebini değerlendirirken bir takdir yetkisine sahiptir. Kamu hizmetlerinin aksatılmadan yürütülmesi, idarenin temel görevidir ve bu görev, personel planlamasında belirli bir esneklik gerektirir. Ancak bu takdir yetkisi, “bağlı-takdir yetkisi” olarak nitelendirilir. Yani idare, kararını verirken tamamen serbest değildir; Anayasa’ya, kanunlara ve hukukun genel ilkelerine (eşitlik, ölçülülük, adalet) bağlı kalmak zorundadır. Muvafakat vermeme kararının ardında mutlaka somut, objektif, denetlenebilir ve kamu yararına dayalı bir gerekçe bulunmalıdır.

Önemli: Yargı Kararlarında Geçersiz Sayılan Red Gerekçeleri

Danıştay ve Bölge İdare Mahkemeleri, yıllar içinde oluşturdukları içtihatlarla idarelerin soyut ve geçersiz red gerekçelerini belirlemiştir. Örneğin; “personelimize ihtiyaç duyulmaktadır”, “hizmetine ihtiyaç vardır”, “personel sayımız yetersizdir” gibi genel ve ispata muhtaç ifadeler, tek başına hukuka uygun bir red gerekçesi olarak kabul edilmemektedir. İdarenin, o personelin ayrılması durumunda hangi spesifik kamu hizmetinin nasıl ve ne ölçüde aksayacağını somut verilerle ortaya koyması beklenir.

Muvafakat Verilmemesi İşlemine Karşı Başvurulacak Hukuki Yollar

Mevcut kurumun, hukuka aykırı veya yetersiz bir gerekçe ile muvafakat talebini reddetmesi durumunda, memurun eli kolu bağlı değildir. Bu red kararı, esası ve gerekçesi itibarıyla bir idari işlem olduğu için yargı denetimine tabidir. Memur, bu haksızlığa karşı İdare Mahkemesi’nde “idari işlemin iptali” davası açma hakkına sahiptir. Bu dava, memurun kariyer geleceğini şekillendiren en önemli hukuki adımdır.

Dava Açma Süresi ve Görevli Mahkeme

İdari işlemlere karşı dava açma süresi, hukuki istikrarın sağlanması amacıyla kanunla net bir şekilde sınırlandırılmıştır. Muvafakat verilmemesine ilişkin red kararının memura veya talepte bulunan kuruma resmi olarak tebliğ edildiği tarihi izleyen günden itibaren 60 gün içinde dava açılmalıdır. Bu süre hak düşürücü bir süredir; yani sürenin geçirilmesi halinde dava açma hakkı ortadan kalkar. Bu nedenle, red yazısının tebliğ tarihi büyük bir titizlikle takip edilmelidir. Görevli ve yetkili mahkeme ise, muvafakat vermeyen idarenin (yani memurun mevcut kurumunun) bulunduğu yerdeki İdare Mahkemesi‘dir.

İdari Davada Öne Sürülebilecek Argümanlar ve Deliller

Davanın başarıya ulaşması, dava dilekçesinde sunulacak hukuki argümanların gücüne bağlıdır. Dilekçede, idarenin red gerekçelerinin neden hukuka aykırı olduğu detaylı bir şekilde açıklanmalıdır:

• Gerekçenin Yetersizliği ve Soyutluğu: İdarenin sunduğu “hizmetine ihtiyaç duyulmaktadır” gibi genel geçer ifadelerin, Danıştay içtihatları uyarınca tek başına geçerli bir sebep olmadığı vurgulanmalıdır. İdarenin somut bir veri sunamadığı belirtilmelidir.
• Kamu Yararı ve Hizmet Gereklerinin İhlali: Asıl kamu yararının, personelin daha verimli olacağı, uzmanlığına daha uygun bir kadroda çalışması olduğu savunulabilir. Memurun yeni kurumda üstleneceği görevin kamu hizmetine daha büyük bir katkı sağlayacağı anlatılabilir.
• Anayasal Hakların Gözetilmesi: Özellikle eşlerin farklı şehirlerde kamu görevlisi olması durumunda, “aile birliğinin korunması” ilkesi güçlü bir argüman olarak kullanılabilir. Benzer şekilde, memurun veya ailesinin sağlık sorunları nedeniyle başka bir şehre geçme zorunluluğu da dava dilekçesinde detaylıca işlenmelidir.
• Ölçülülük İlkesine Aykırılık: İdarenin aldığı kararın, memurun kariyer planlaması ve kişisel hayatı üzerinde yarattığı olumsuz etki ile idarenin elde etmeyi umduğu fayda arasında orantısızlık olduğu iddia edilebilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Süreçle ilgili olarak memurların aklına takılan birçok soru bulunmaktadır. En sık karşılaşılanları burada yanıtlayalım.

Soru 1: Aday memur iken kurumlar arası geçiş yapabilir miyim?

Hayır. 657 sayılı Kanun’a göre, aday memurların adaylık süresi içinde (en az bir, en çok iki yıl) kurumlar arası nakil yapmaları mümkün değildir. Memurun bu hakkı kullanabilmesi için adaylığının kalkarak “asil memur” statüsüne geçmesi zorunludur.

Soru 2: Geçiş yaptığımda maaşım, kıdemim ve diğer özlük haklarım ne olur?

Kurumlar arası geçişte memurun kazanılmış hakları korunur. Kazanılmış hak aylık derece ve kademesi, kıdemi, hizmet yılı gibi temel özlük hakları yeni kurumuna aynen aktarılır. Ancak maaş, geçiş yapılan kurumun ve unvanın ek gösterge, özel hizmet tazminatı gibi mali haklarına göre yeniden hesaplanacağı için bir miktar artabilir veya azalabilir. Bu nedenle geçiş öncesi yeni kurumdaki mali haklar hakkında bilgi almak faydalı olacaktır.

Soru 3: Muvafakat verildikten sonra kurumum bu kararından vazgeçebilir mi veya ben geçişten cayabilir miyim?

Muvafakat verilmesiyle birlikte idare açısından “bağlayıcı bir işlem” tesis edilmiş olur. Keyfi olarak bu karardan geri dönülemez. Ancak atama işlemi tamamlanana kadar memur, bir dilekçe ile geçiş talebinden vazgeçebilir. Atama emri tebliğ edildikten sonra vazgeçmek ise idarenin onayına bağlıdır.

Soru 4: Sağlık veya eş durumu mazereti muvafakat verilmesini zorunlu kılar mı?

Bu mazeretler, idarenin takdir yetkisini ciddi şekilde daraltan ve mahkemeler nezdinde davacının elini güçlendiren çok önemli gerekçelerdir. Ancak tek başlarına otomatik olarak muvafakati zorunlu kılmazlar. İdare, bu mazeretlere rağmen kamu hizmetinin aksayacağına dair çok somut ve güçlü kanıtlar sunarsa yine de red kararı verebilir. Fakat bu durumda, davanın kazanılma ihtimali oldukça yükselir.

Dava Sonrası Süreç ve Sonuç

İdare Mahkemesi’nde açılan davanın memur lehine sonuçlanması ve red işleminin iptaline karar verilmesi durumunda, yeni bir hukuki süreç başlar. Mahkeme kararları, tüm idari birimler için bağlayıcıdır. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 28. maddesi uyarınca, idare, mahkeme kararının kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren en geç 30 gün içinde bu kararın gereklerine göre işlem yapmak zorundadır. Yani, mahkeme kararıyla birlikte idare, memura muvafakat vermekle yükümlü hale gelir.

Sonuç

Sonuç olarak, kurumlar arası geçiş, devlet memurları için kanuni bir hak olmakla birlikte, sürecin başarısı doğru adımların atılmasına ve özellikle “muvafakat” engelinin aşılmasına bağlıdır. Olumsuz bir yanıtla karşılaşan memurun umutsuzluğa kapılmaması, bu red kararının yargı denetimine tabi bir işlem olduğunu bilmesi önemlidir. Sürecin başından sonuna kadar profesyonel, yazılı ve resmi bir iletişim dili kullanmak, yasal süreleri titizlikle takip etmek ve özellikle muvafakat alınamaması durumunda, alanında uzman bir hukukçudan destek alarak idari dava yoluna başvurmak, kariyer hedeflerine ulaşmada en sağlıklı ve etkili yöntemdir.

3 Eylül 2025