Telif Hakkı Kapsamı, İhlali ve Davaları

Telif hakkı; bir kişiye ait fikirsel değerin hukuki zeminde korunmasıdır. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği fikirsel değerlerin telif hakkı olarak değerlendirilmesi ve bu hak kapsamında korunabilmesi için kitap, sinema, yazılım, fotoğraf, müzik, video ve sair türlerde fikir ve sanat eseri biçiminde somut görünüm kazanması şarttır. İfade edilen yasa gereği telif hakkına sahip olabilmek adına söz konusu fikrin ya da sanat eserinin bir dizi özelliklere sahip olması gerekir.

İnternetin önlenemez yükselişi ve buna bağlı artan teknolojik imkanlar ile kişilere ait fikir ve sanat eserlerinin ihlal edilmesi her geçen gün artmaktadır. Yapılan ihlaller neticesinde maddi ve manevi zarara uğrayan müellif yani telif hakkı sahibinin bu zararı tazmin edilmeli ve korunmalıdır. Bu noktada yasalar devreye girmekte ve telif hakkı, kanun çerçevesinde hükümlere bağlanmaktadır.

Telif Hakkı Nasıl Alınır?

Telif hakkı elde etmek isteyen bir kişinin tescil işlemine müracaat etmesi şart değildir. Zira telif hakkının doğması, marka ve patentten farklı bir süreci ihtiva eder. Tescil serbestisi ve isteğe bağlı tescilde, kendi kendine doğan bir haktan söz edilir. Fakat kişi isteğe bağlı telif başvurusu yapmak suretiyle tescili sağlayabilir. Kişi tasarrufuna bırakılmış bu işlemin en büyük avantajı, herhangi bir ihlal durumunda veya başkaca hukuki meselelerde ispat kolaylığıdır. Bir diğer ifade ile burada bahsedilen tescil hak doğuran nitelikte değildir. Çünkü kişiye ait telif hakkı, söz konusu eserin üretilmesi ve insanlara sunulması ile başlar.

Telif Hakları Genel Müdürlüğüne başvurulup gereken hukuki prosedür işletilir ve tescil sağlanır. Telif Hakları Genel Müdürlüğüne yapılan başvuruda birtakım belge ve evraklar ibraz edilir. Bu belge ve evraklar, Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili hakkında Yönetmeliğin 7. Maddesinde düzenlenmiştir.

İsteğe bağlı tescilin yanı sıra zorunlu tescil halleri de mevcuttur. İstisna olsa dahi zorunlu tescil halleri, bir üst paragrafta ifade edilen yönetmeliğin 5. Maddesinde ifade edilmiş olup; sinema ve müzik eserleri, bilgisayar oyunları zorunlu tescil haline örnektir.

Telif hakkı ile marka, tasarım ve patent kavramları sık sık karıştırılır. Telif hakkı, fikirsel ve sanatsal değerlerin üzerinde somutlaştığı ürünlere ilişkin korumayı ifade eder. Tescil yapılmaksızın yasal bir korumadır.

Marka; kişi ait teşebbüsün, üçüncü kişilerden ayrılmasına yarayan özel bir sembol, işarettir. Patent, icat ve buluşlar için geçerli tescil olanağıdır. Tasarım ise, sanatsal beceriyi kullanmak suretiyle bir ürün üzerinde özel süsleme, şekil veya çizgiyi ifade eder.

Eser Nedir?

Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa göre; ilmi ve edebi eserler, güzel sanatlara dair eserler, bilgisayar oyunları, musiki eserleri, sinema eserleri, yazılım işleri eser kapsamındadır. İfade edilen bu eserlerin fikri bir çalışmanın sonucu olarak meydana gelmesi, müellifine dair şahsi özellikleri içermesi ve somut olması durumda telif hakkı kapsamındadır ve telif hakkı gereği korunur.

Telif hakkı mutlak bir hak olup hak sahibi hakkını herkese karşı ileri sürebilir. Mutlak hakların her birinde var olan birtakım sınırlamalar telif hakkında da mevcuttur. Bu sınırlamalar; kamu düzeninin korunması, kamunun ilgi ve faydasının bulunması, genel ahlak ve genel sağlığın korunması gibi hallerde getirilebilir.

Telif Hakkı Alma Ücreti Ne Kadar?

Fikir ve sanat eserlerinde kural gereği kayıt mecburiyeti yoktur. Kişinin tasarrufuna bırakılan tescil sadece bazı hallerde zorunlu kılınmıştır. Zorunlu ya da isteğe bağlı tescil hallerinde telif hakkı ücreti ödenir. Bu ücret, Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmeliğin 11. maddesinde belirtilmiştir.

Telif Hakkı Nasıl Korunur?

Telif hakkı korumasından yararlanabilmek için Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda ifade edilen eserler kapsamında olmak gerekir. Bu eserler kapsamında değerlendirilen bir eserde fikirsel ürün olmalı, müellifinin kişisel özelliklerini taşımalıdır. Ürünün orijinal olması, herhangi bir yerden kopya edilmemesi de gerekir. Yasada ifade edilen fikir ve sanat eserlerinde dair telif hakkının yetmiş yıl geçerlilik süresi bulunur.

Telif hakları hukukun oldukça kapsamlı ve birçok alt dalı ile yakından ilişkili konularından biridir. Telif haklar ihlal edilenlerin hangi haklarının ihlal edildiğinin belirlenmesi, hangi taleplerin ileri sürülmesi gerektiği ve başkaca hukuki hususların net ve doğru biçimde tespit edilmesi gerekir. Tüm bunların yanı sıra ileri sürülen iddiaların da ispat edilmesi hususu oldukça önemlidir. Bu itibarla telif haklarından doğan davalarda usulen ve esasen hatalı ya da ihmali bir işlem yapmamak adına telif hakları noktasında hukuki müktesebatı güçlü bir avukat ile birlikte hareket etmek isabetli olacaktır.

Telif Hakkı Sahibinin Hakları

Telif hakkı sahibine sağlanan haklar temelde iki başlıkta incelenir. Bu başlıklar mali haklar ve manevi haklardır. Eserin sahibini, müellifinin manevi hakları; söz konusu eseri umuma sunma – tanıtma, eserin ismini belirleme, eser üzerinde tasarrufta ve değişiklikte bulunmayı men etme ve en nihayetinde eserin somut haline sahip olan malik ve zilyede karşı haklarıdır. Müellifin mali hakları ise; eseri istediği gibi çoğaltma, fikir ve sanat eserini işleme, yayma – dağıtma, temsil ve iletişim araçları ile genele iletme haklarıdır.

Telif Hakkının İhlal Edilmesi

Kanunen telif hakkı kapsamında korunan bir eserin ihlal edilmesi halinde birtakım yaptırımlar uygulanır. Bu yaptırımlar ceza yargılaması ve tazminattır. Telif hakkını ihlal eden, ceza yargılaması ile suç teşkil eden eyleminden yargılanır ve haksız fiili nedeniyle de tazminat ödemekle yükümlü olur.

Telif Hakkının İhlalinde Tecavüzün Ref’i Davası

Telif hakkı ihlal edilen kişi, tecavüzün refi davasını yani esere yönelik tecavüzün sona erdirilmesi davası açma hakkına sahiptir. Telif hakkı ihlali kapsamında tecavüzün ref’i davası açılabilmesi için ihlali yapan kişinin ya da işletmenin kusurlu olması gerekli değildir. Dava neticesinde mahkeme, telif hakkı sahibinin manevi ve mali haklarını muhafaza etmeye yönelik tedbirlere hükmedecektir.

Telif hakkı sahibinin manevi haklarının ihlal kapsamında, henüz umuma duyurulmamış, aleniyete intikal etmemiş bir eser, eser sahibinin rızası alınmaksızın isteği dışında yayılarak herkesin ulaşmasını sağlamak suretiyle umuma arz edildi ise, tecavüzün ref’i davasını açabilmek adına topluma arz şeklinin, çoğaltılmış nüshaların yayımlanması suretiyle gerçekleşmesi olması lazımdır. Benzer şekilde herhangi bir esere, eser sahibin rızası dışında isim verilmesi halinde de bu koşul aranmaktadır.

Kimi durumlarda eser, müellifinin rızası olmaksızın değiştirilebilir. Bu durumlarda müellif şu taleplerde bulunabilir:

• Müellif, değiştirilen eserinin tedavülden kaldırılmasını, yayımının durdurulmasını ya da tedavülde bulunan nüshalarda düzeltme yapılmasını isteyebilir.
• Eserde gerçekleşen değişiklik; basın yayın araçlarını kullanarak, gazete, dergi, televizyon ve radyo aracılığı ile gerçekleştirilmişse bu durumda müellif, masrafları tecavüz edenden tazmin etmek suretiyle yapılan değişikliklerin düzeltilmesini talep edebilir.
• Değiştirilen eser güzel sanatlar kapsamında değerlendirilen bir eser ise, müellif tedavülde bulunan ve kendisine ait olarak lanse edilen bu değiştirilmiş eserden isminin kaldırılmasını ya da değiştirilmesini isteyebilir.

Müellifin rızası dışında bir eser işlenir, çoğaltılır veya çoğaltılan nüshalar yayılırsa ve umuma sunulursa bu durumda müellif bu ihlali gerçekleştirenlerden şayet normalde onay isteselerdi talep edeceği paranın üç katı kadarını isteyebilir. Normalde istenebilecek miktar ise piyasa rayiç bedeli göz önüne alınarak tespit edilir.

Müellifin rızası olmaksızın kopyalanan nüshalar, piyasaya arz edilmedi ise eser sahibi, kopyalanan nüshaların maliyet fiyatını geçmeyecek bir bedele mukabil kendisine verilmesini talep edebilir.

Telif Hakkının İhlalinde Tazminat Davası

Telif hakkı ihlal edilmek cihetiyle manevi hakları ihlal edilen eser sahibinin yaşamış olduğu manevi zarara dayanarak tazminat talep etme hakkı vardır.

Fikir ve Sanat Eserler Kanunu uyarınca telif hakkı ile korunan bir eserin mali ve manevi hakları ihlal edilirse işlenen fiillere göre alt sınır bir yıl üst sınır beş yıl olmak üzere hapis cezası veya denk miktarda adli para cezası yaptırımı söz konusu olur.

6 Ocak 2024