Sigortasız İşçi Çalıştırma: Tanım ve Yasal Çerçeve
Sigortasız işçi çalıştırma, işverenin çalışanını Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bildirmeden veya eksik bildirerek istihdam etmesidir. Bu durum, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında yasaklanmıştır.
Yasal Düzenlemeler
- 5510 Sayılı Kanun Madde 8: İşverenin sigortalı bildirimi yükümlülükleri
- 5510 Sayılı Kanun Madde 86/9: Sigortasız çalışma durumunda işçinin hakları
- 5510 Sayılı Kanun Madde 102: İdari para cezaları ve uygulanma koşulları
- 4857 Sayılı İş Kanunu Madde 24/II-e: İşçinin haklı nedenle fesih hakkı
Türkiye’de kayıt dışı istihdam oranı TÜİK verilerine göre 2024 sonu itibarıyla %27,5 seviyesindedir. Sigortasız çalışma hem işçilerin sosyal güvenlik haklarından mahrum kalmasına hem de devletin vergi ve prim kaybına neden olmaktadır.
2025 Güncel Sigortasız İşçi Çalıştırma Cezaları
İdari Para Cezaları (2025 Güncel)
| İhlal Türü | Ceza Miktarı (2025) |
|---|---|
| İşe giriş bildirgesinin verilmemesi | 26.005,50 TL (1 asgari ücret) |
| Denetim veya şikâyet sonucu tespit | 52.011 TL (2 asgari ücret) |
| 1 yıl içinde tekrar tespit | 130.027,50 TL (5 asgari ücret) |
| 1 ay sigortasız çalıştırma | 52.011 TL |
| 3 ay sigortasız çalıştırma | 156.033 TL |
| 1 yıl sigortasız çalıştırma | 624.132 TL |
Ceza Hesaplama Örnekleri
Örnek 1:
10 işçiyi 2 ay sigortasız çalıştıran bir işveren, her işçi için 2 aylık ceza (104.022 TL) ödemek zorundadır. Toplam ceza: 10 × 104.022 TL = 1.040.220 TL
Örnek 2:
1 işçiyi 6 ay sigortasız çalıştıran işveren, 6 × 52.011 TL = 312.066 TL idari para cezası öder.
Cezalar her yıl yeniden değerleme oranında artırılmaktadır.
Sigortasız Çalışan İşçinin Hakları: Kapsamlı Rehber
Sigortasız çalıştırılan bir işçi olarak sahip olduğunuz haklar:
1. Hizmet Tespit Davası Açma Hakkı
İşten ayrıldıktan sonra 5 yıl içinde açılabilir. Dava sonucunda sigortasız çalıştığınız süre SGK kayıtlarına işlenir. Yargıtay içtihatları bu konuda işçi lehine birçok karar içermektedir.
2. Geriye Dönük Sigorta Hakkı
Çalıştığınızı ispatlayabildiğiniz süreler için geriye dönük olarak sigorta hakkı talep edebilirsiniz. SGK denetimi veya mahkeme kararı ile bu hak tesis edilebilir.
3. Tazminat Hakları
- Kıdem Tazminatı: Sigortasız çalışmanız ispat edilirse, çalıştığınız her yıl için son brüt ücretinizin 30 günlük tutarı
- İş Güvencesi Tazminatı: Sigortasız çalıştığınızı bildirdiğiniz için işten çıkarılmanız durumunda 4-8 aylık ücret tutarında
- Kötüniyet Tazminatı: 30’dan az işçi çalıştıran işyerlerinde, ihbar tazminatının 3 katı tutarında
2024 yılında İstanbul İş Mahkemesi’nde görülen bir davada, 3 yıl sigortasız çalıştırılan B.Y. isimli işçiye 320.000 TL tazminat ödenmesine karar verilmiştir. Benzer emsal kararlar için Yargıtay Karar Arama portalını inceleyebilirsiniz.
4. İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Fesih Hakkı
İş Kanunu Madde 24/II-e uyarınca, sigortanızın yapılmaması durumunda iş sözleşmenizi haklı nedenle feshedebilir ve kıdem tazminatınızı alabilirsiniz.
İşverenler İçin Sigortasız İşçi Çalıştırma Riskleri
İşverenler için sigortasız işçi çalıştırmanın oluşturacağı riskler sadece idari para cezalarıyla sınırlı değildir:
1. Finansal Riskler
- İdari para cezaları
- Geriye dönük prim ödemeleri ve gecikme zamları
- Tazminat davaları sonucu ödenecek tutarlar
- İş kazası durumunda SGK’nın rücu hakkı
2. Hukuki Riskler
- İşçi tarafından açılacak davalar
- SGK denetimleri ve yaptırımlar
- Vergi incelemeleri ve cezalar
3. İtibar Riskleri
- Sektörde güven kaybı
- İhale ve teşviklerden yararlanamama
- Nitelikli işgücünü çekememe
- İhracat yapan firmalar için uluslararası ticaret kısıtlamaları
Sigortasız Çalışma Nasıl İspatlanır? Kanıt Toplama Rehberi
Sigortasız çalıştığınızı ispatlamak için kullanabileceğiniz deliller:
1. Yazılı Belgeler
- İş sözleşmesi veya teklif mektubu
- İşyeri giriş kartları ve kimlikler
- Maaş bordroları veya elden ödeme makbuzları
- Banka hesap hareketleri
- İşveren tarafından verilen talimatlar ve e-postalar
- İşyerinde tutulmuş imza föyleri
- Mesai çizelgeleri
2. Tanık İfadeleri
- Aynı işyerinde çalışan diğer işçilerin beyanları
- İşyerine gelen müşteri veya tedarikçilerin beyanları
3. Dijital Deliller
- İşyeri kamera kayıtları
- Parmak izi veya kart basma kayıtları
- İşyeri bilgisayarlarında oturum açma kayıtları
- İş e-posta hesabı kullanım kayıtları
- İşyeri WhatsApp grupları ve mesajlaşmalar
- Sosyal medya paylaşımları ve etiketlemeler
Sigortasız İşçi Çalıştırma Şikâyeti: Nereye ve Nasıl Başvurulur?
ALO 170 – Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi
7/24 hizmet veren bu hat üzerinden anonim olarak şikâyette bulunabilirsiniz. ALO 170 tüm iş ve sosyal güvenlik şikayetleriniz için ilk başvuru noktasıdır.
CİMER (Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi)
CİMER üzerinden online başvuru yaparak şikâyetinizi iletebilirsiniz.
SGK İl Müdürlükleri
Çalıştığınız işyerinin bağlı olduğu SGK İl Müdürlüğü‘ne yazılı dilekçe ile başvurabilirsiniz.
Şikâyet Süreci Nasıl İşler?
- Şikâyetin alınması
- SGK müfettişlerinin işyerine denetim ziyareti
- Denetim sırasında çalışanlarla görüşme ve belge incelemesi
- Tutanak düzenlenmesi
- İdari para cezasının uygulanması
- Geriye dönük sigorta işlemlerinin başlatılması
Şikâyetinizin sonucunu takip etmek için başvuru numaranızı saklayın ve düzenli olarak ilgili kurumla iletişime geçin.
Hizmet Tespit Davası: Adım Adım Rehber
Dava Açma Koşulları
- İşçi ve işveren arasında hizmet akdi bulunması
- İşçinin iş görme borcunu yerine getirmiş olması
- SGK tarafından sigortasız çalışmanın tespit edilmemiş olması
- İşten ayrıldıktan sonra 5 yıl içinde dava açılması
Dava Süreci
1. Dava Dilekçesinin Hazırlanması
- İşçi bilgileri ve talepler
- İşveren bilgileri
- Çalışma süresi ve koşulları
- Deliller ve tanık listesi
2. Mahkemeye Başvuru
- Yetkili mahkeme: İş Mahkemesi
- Davalı: İşveren (SGK davaya dahil edilir)
3. Duruşma Süreci
- Tanık dinlenmesi
- Belgelerin incelenmesi
- Bilirkişi incelemesi
4. Karar ve Sonuçları
- Davanın kabulü halinde: Sigortasız çalışılan süre SGK kayıtlarına işlenir
- Davanın reddi halinde: İstinaf ve temyiz yolları
Hizmet tespit davalarında arabuluculuk şartı aranmaz.
İzmir 3. İş Mahkemesi’nde görülen bir davada, market çalışanı A.K.’nin 2 yıllık sigortasız çalışma süresinin tespit edilmesine karar verilmiştir. Mahkeme kararında işçinin tanık beyanları, işyeri kamera kayıtları ve banka hesap hareketleri delil olarak kabul edilmiştir.
Özel Durumlar ve Sıkça Sorulan Sorular
Geriye Dönük Sigorta Yapılabilir Mi?
Evet, belirli koşullar altında geriye dönük sigorta yapılabilir:
- SGK denetimi sonucu tespit edilen çalışmalar için
- Mahkeme kararıyla hizmet tespiti yapılan durumlar için
- İşverenin kendi beyanıyla (cezalı olarak)
İş Kazası Durumunda Sigortasız İşçinin Hakları
Sigortasız çalışan işçinin iş kazası geçirmesi durumunda:
- SGK tarafından tedavi giderleri karşılanır
- İşveren, SGK’nın yaptığı tüm ödemeleri geri ödemekle yükümlüdür
- İşçi, işverene karşı maddi ve manevi tazminat davası açabilir
- İş kazası geçiren işçi maluliyet aylığı alabilir (şartlar sağlanırsa)
Yabancı Uyruklu Sigortasız İşçi Çalıştırma Cezaları
Yabancı uyruklu işçileri sigortasız çalıştırmanın cezası, Türk vatandaşlarını sigortasız çalıştırma cezasına ek olarak:
- Çalışma izni olmayan her bir yabancı için 81.683 TL (2025)
- İşyerinin kapatılması riski
- Yabancı işçinin sınır dışı edilmesi
- Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü tarafından ilave yaptırımlar
Zamanaşımı Süreleri
- İdari para cezası için: 10 yıl
- Hizmet tespit davası için: İşten ayrıldıktan sonra 5 yıl
- Kıdem tazminatı için: 10 yıl
- İhbar tazminatı için: 5 yıl
Son Yasal Gelişmeler ve Değişiklikler
2025 Yılı Yasal Değişiklikleri
- Asgari ücretin artışıyla birlikte ceza miktarlarının güncellenmesi
- Yeni torba kanun ile denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi
- E-devlet üzerinden sigortasız çalışma bildirimi kolaylaştırılması
Sonuç ve Tavsiyeler
İşçiler İçin Tavsiyeler
- İşe başlamadan önce sigorta yapılacağına dair taahhüt alın
- Çalışma sürenizi ve koşullarınızı belgeleyecek kanıtlar toplayın
- Sigortasız çalıştığınızı fark ettiğinizde hemen harekete geçin
- Haklarınızı öğrenmek için bir iş hukuku avukatına danışın
- SGK hizmet dökümünüzü e-Devlet üzerinden düzenli olarak kontrol edin
İşverenler İçin Tavsiyeler
- Tüm çalışanları zamanında SGK’ya bildirin
- Sigorta primlerini düzenli ve tam olarak ödeyin
- SGK denetimlerine hazırlıklı olun
- İş hukuku alanında güncel gelişmeleri takip edin
- Gerekirse SGK teşviklerinden yararlanarak maliyetleri düşürün
