Kamulaştırma Nedir? Kamulaştırma Davası Süreci
Kamulaştırma, mülkiyet hakkının gerçek kişi ya da özel hukuk tüzel kişisi üzerinde olan taşınır veya taşınmaz malın, kamu yararı gerekçesiyle devlet tarafından üzerinde irtifa hakkı kurulması işlemine denir. Kamulaştırma işlemine konu olan malın tamamının ya da bir kısmının bedeli devlet tarafından taraflara ödenmektedir.
Kamulaştırma, birçok kişinin kamu yararı gerekçesiyle karşı karşıya kalma ihtimalini barındıran bir süreçtir. Dolayısıyla ‘’kamulaştırma nedir?’’ hususu, malikin hak kaybı yaşamama maksadıyla ana hatları itibarıyla bilmesi gereken bir konudur.
Kamulaştırmanın Şartları
Kamulaştırma işleminin hukuka uygun olabilmesi için idari işlemlerin unsurlarını bütünüyle taşıması gerekmektedir. Bu unsurlar; yetki, konu, sebep, şekil ve amaç unsurları olup birinde dahi oluşan sakatlık kamulaştırma işleminin hukuka aykırılık teşkil etmesine neden olur.
- Kamulaştırma işlemi gerçekleştirilirken kamu yararı amacının hasıl olması gerekmektedir. Söz gelimi, kamu ihtiyacından kaynaklanması durumunda bir taşınmazın okul yapılmak suretiyle kamulaştırılması durumunda amaç unsuru yerine getirilmiş olur. Bunun dışında belediyenin rant sağlamak maksadıyla kamu yararını gerekçe göstererek bir taşınmazı kamulaştırması durumunda idari işlem amaç unsuru bakımından sakat olmaktadır.
- Kamulaştırma işlemi devlet tüzel kişiliği tarafından yapılmalıdır. Bu işlemi gerçekleştiren kurum belediye olabileceği gibi kanunların öngördüğü diğer kamu kuruluşları da olabilir. Kanunların öngörmediği makamlar tarafından tesis edilen kamulaştırma işlemi yetki yönünden sakattır.
- Kamulaştırma işleminin konusu taşınmaz maldır. Taşınmaz malın bir kısmı veya tamamı bu işleme konu olabilir. İşlem, bir malın üzerinde tasarrufta bulunma yetkisini direkt etkilediği için mutlak haklardan olan mülkiyet hakkının zedelenmesine neden olabilir. Bundan dolayı kamulaştırma süreci hak kaybının yaşanmaması nedeniyle sıkı hukuk kurallarına bağlıdır.
- Kamulaştırma süreci sebep yönünden hukuka aykırılık teşkil edecek biçimde tesis edilmemelidir. Sebep, kamu ihtiyacının ortaya çıkmasıdır. Dolayısıyla geçici ihtiyaçlardan dolayı hiçbir taşınmaz kamulaştırma işlemine tabi tutulamamaktadır.
- Kamulaştırma, şekil olarak yazılı usulle yapılmaktadır. İşlemin tüm aşamalarında esas olan yazılı biçimde tesis edilmesidir. Kamulaştırma da esas olan yazılı şekil olsa dahi zaman zaman sözlü biçimde uygulamada kendisine yer bulmaktadır.
Kamulaştırma Süreci
Kamulaştırma süreci belirli adımlardan oluşur. Böylelikle sürecin mülkiyet haklarına zarar verilmeden sağlıklı bir biçiminde tamamlanması hedeflenir.
- Kamulaştırma işlemine tabi olacak taşınmaz için bir ödenek ayrılır.
- İşlem, gerekçe ve amaç yönünden kamu yararı ilkesini taşımalıdır. Alınan kararlarda bu ilkenin hiçe sayılması, kararı bir kurul alıyorsa bu ilkeden harici oylama yapması ya da toplantı yeter sayısını dikkatte almaması kamulaştırma işleminin iptaline neden olmaktadır.
- Taşınmazın kamulaştırmak üzerine idare tarafından belirlenmesi kamulaştırma sürecinin bir diğer basamağıdır.
- Taşınmazın kamulaştırma kararı idare tarafından alındıktan sonra tapu siciline şerh düşülür. Şerh, taşınmazın satılmasını, el değiştirmesine engel değildir, bilgilendirme amacı taşımaktadır.
- İdare tarafından satın alma süreci tamamlanır.
Kamulaştırma Bedel Tespiti
Kamulaştırma işlemine konu olan taşınmazın bedeli idare tarafından belirlenir. Bu bedel malik tarafından kabul edilirse sonradan dava açma veya bedel tespitinin yeniden yapılması hakları ortadan kaybolmaktadır.
Kamulaştırmaya ilişkin en çok ihtilaf ise malik ile idarenin taşınmazın bedeli üzerine anlaşamadığı durumlarda ortaya çıkar. Malik, taşınmazın değerinin idarece tespit edilenin çok daha üzerinde olduğunu iddia edebilir. Bu nedenle kamulaştırma işlemine ilişkin ortaya çıkan uyuşmazlık, idarenin mahkemeye başvurusu yoluyla çözümlenmektedir.
Kamulaştırma Görevli ve Yetkili Mahkeme
Kamulaştırmanın iptaline ilişkin davalar idari yargının görev alanına girmektedir. Yürütmeyi durdurma kararları da aynı şekilde idare mahkemesinde açılmaktadır. Dikkat edilmesi gereken husus, kamulaştırmaya ilişkin maddi hatalar, kamulaştırma bedelinin tespit ve tesciline ilişkin davalar asliye hukuk mahkemelerinde görülür.
Basit yargılamaya usulüne tabi olan bu davalarda maddi hatalar düzeltilmekte olup uyuşmazlık konusu olan taşınmazın bedeli belirlenmektedir. Eğer taşınmazın bulunduğu bölgede idari yargı örgütü bulunmuyorsa görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesi olmaktadır.
Kamulaştırma işleminde yetkili mahkeme ise taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir. Kamulaştırma işleminin durdurulması ve iptaline ilişkin talep taşınmazın bulunduğu yer idare mahkemesine, bedel tespit ve tapu siciline ilişkin talepler taşınmazın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesine yapılmaktadır.
