Yıllık izin, işçiye güç kazanması ve böylece dinlenerek iş gücünü koruyabilmesi amacıyla verilen bir haktır. Yıllık ücretli izin hakkı, Anayasa’nın 50. maddesi ile koruma altına alınmış bir haktır. Yıllık ücretli izin ile işçinin her yıl belirli bir süre ücreti ödenerek dinlendirilmesi suretiyle sağlığının korunması ve iş gücünün yenilenmesi sağlanmaktadır.
Yıllık Ücretli İzin Hakkı Nedir?
Yıllık ücretli izin hakkı; işçilere, sözleşme, örf ve adet veya kanunda öngörülen koşulları yerine getirmeleri halinde çalışma süreleri içerisinde ücretlerinden bir kesinti olmadan serbest kalacakları bir zaman sağlayan, kişiliğe bağlı vazgeçilemez, devredilemez, Anayasal güvence altına alınmış, işçinin korunması amacını izleyen dinlenme hakkıdır.
İş Kanunu’nun 53. maddesinin 1. fıkrasına göre; işyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de dahil olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez (İK md.53/2).
İşverence yıllık ücretli izin hakkının kullandırılmaması halinde, işçi İK md.24/II-f uyarınca çalışma koşullarının uygulanmaması nedeniyle iş akdini derhal fesih hakkını kullanabilir.
Yıllık ücretli izin hakkına ilişkin hükümler nispi emredici nitelikte olduğundan, işçi lehine olmak üzere anlaşarak farklı düzenlemeler getirebilirler. Dolayısıyla yıllık izin sürelerinin sözleşmelerle arttırılması hukuka uygun ve geçerlidir. Nitekim Kanunda yer alan izin süreleri o konumdaki bir işçi için getirilmiş olan “en az izin sürelerini” ifade ettiğinden, süreler, sözleşmelerle işçinin lehine olarak artırılabilir. Aynı şekilde taraflar, yıllık izin süresine ilişkin olarak ödenmesi gereken ücret konusunda da, kanunda yazılan miktarların üzerinde ücret ödeneceğini kararlaştırabilirler.
Yıllık Ücretli İzne Hak Kazanmanın Koşulları Nelerdir?
- İş Kanunu’na tabi ve belirli özelliklere sahip bir iş sözleşmesi bulunmalıdır.
- İşçinin işyerinde işe başladığı günden, yani fiilen işe başladığı tarihten itibaren, deneme süresi de dahil olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olması gereklidir.
Yıllık İzin İçin Gerekli 1 Yıllık Çalışma Süresi Nasıl Hesaplanır?
Yıllık ücretli izin hakkının kazanılması bakımından gerekli olan bir yıllık çalışmanın işverenin aynı işyerinde yapılması şart değildir. İşçinin aynı işverenin bir veya çeşitli iş yerlerinde geçirdiği süreler birleştirilerek hesaba katılır.
İşyerinin devri durumunda; devralan işveren, işçinin hizmet süresinin esas alındığı haklarda, işçinin devreden işveren yanında işe başladığı tarihe göre işlem yapmakla yükümlü olduğundan, işçinin devreden işveren yanındaki çalışma süreleri de yıllık ücretli iznin hesabında dikkate alınır.
Yıllık ücretli izne hak kazanma açısından işçinin belirli veya belirsiz süreli iş akdiyle çalışması önem taşımaz.
Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar yıllık ücretli izin hakkından tam süreli çalışanlar gibi yararlanır ve farklı işleme tabi tutulamaz.
Yıllık ücretli izin bakımından İş Kanunu’nun 55. maddesinde belirtilen ve çalışılmış gibi sayılan süreler de göz önünde tutulur. Söz konusu hükme göre, yıllık ücretli iznin hesabında aşağıdaki süreler çalışılmış sayılır.
- İşçinin uğradığı kaza veya tutulduğu hastalıktan ötürü işine gidemediği günler
- Kadın işçilerin doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günler
- İşçinin muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir kanundan dolayı görevlendirilmesi sırasında işine gidemediği günler (Bu sürenin yılda 90 günden fazlası sayılmaz.)
- Çalışmakta olduğu işyerinde zorlayıcı sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan çok tatil edilmesi sonucu olarak işçinin çalışmadan geçirdiği zamanın on beş günü
- İK md.66’da sayılan süreler (Madenlerde, taş ocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler, İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler, İşçinin işinde ve her en iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler, İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler, Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler, Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler)
- Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri
- Röntgen muayenehanelerinde çalışanlara pazardan başka verilmesi gereken yarım günlük izinler
- İşçilerin arabuluculuk toplantılarına katılmaları, hakem kurullarında bulunmaları, bu kurullarda işçi temsilciliği görevlerini yapmaları, çalışma hayatı ile ilgili mevzuata göre kurulan meclis, kurul, komisyon ve toplantılara yahut işçilik konuları ile ilgili uluslararası kuruluşların konferans, kongre veya kurullarına işçi veya sendika temsilcisi olarak katılması sebebiyle işlerine devam edemedikleri günler
- İşçiye mazeret izni olarak verilen süreler
İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez (İK md.56/4).
Yıllık İzin Süresi Ne Kadardır?
Yıllık ücretli izin süreleri, işçilerin işyerinde hizmet sürelerinin uzunluğuna göre değişmektedir. İş Kanunu’nun 4. maddesine göre işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;
- Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara on dört günden,
- Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden,
- On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden az olamaz.
Ancak on sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz.
Yıllık Ücretli İzin Hakkı Nasıl Kullanılır?
İşçi, yıllık ücretli iznini gelecek hizmet yılı içinde kullanır (İK md.54/4). Örneğin, bir yıllık çalışma süresini nisan ayı başında tamamlayan bir işçi, yıllık ücretli iznini bu tarihten itibaren bir yıl içinde herhangi bir tarihte kullanır.
Yıllık ücretli izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere bölümler halinde kullanılabilir.
İşçinin yıllık ücretli izin süresi içinde hastalanması ve istirahat alması halinde hastalıkta geçirilen sürelerin izin süresine eklenmesi gerekir.
Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır (İK md.56/6).
Yıllık İzin Ücreti Nasıl Hesaplanır?
İş Kanunu’nun 57. maddesinin 1. fıkrası uyarınca; işveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye yıllık izin dönemine ilişkin ücreti, ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır.
İşçinin izine çıkmadan önce ödenen yıllık izin ücreti temel ücreti üzerinden hesaplanır. Fazla çalışma ücretleri, sosyal yardımlar, prim, ikramiye vb. ücretler tatil ücretlerinin belirlenmesinde göz önünde tutulmaz.
İşçinin peşin ödenecek izin ücretinin hesaplanmasında onun bir günlük temel ücretinin bulunması ve bunun hak ettiği yıllık izin süresi ile çarpılması gerekir.
Ancak son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, izin ücreti işçinin izine çıktığı ayın başı ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.
İş Sözleşmesinin Sona Ermesi Durumunda Yıllık İzin Ücretinin Ödenmesi
İşçi hak ettiği iznini kullanamadan iş sözleşmesi sona ermişse, hak edip de kullanamadığı izin süresine ait ücreti kendisine veya hak sahiplerine ödenir. Bu durumda ücret, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihteki ücret göz önünde tutularak ödenir.
İş sözleşmesinin işçi veya işveren tarafından feshedilmesinin bir önemi yoktur.
Yıllık İzin Ücretinde Zamanaşımı Ne Kadardır?
Yargıtay’a göre, yıllık izin ücreti, on yıllık genel zamanaşımına tabidir. Dolayısıyla iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlayarak on yıl içinde talep edilebilir.
