İkale sözleşmesi, işçinin iş akdini sona erdiren hallerden birisidir. Bu sözleşme esasında sözleşme özgürlüğü ilkesine dayanmaktadır. Türk Hukukunda ikale sözleşmesi ile ilgili bir düzenleme bulunmamaktadır. Sözleşme özgürlüğü prensibine göre yapılan bir sözleşme tarafların aynı sözleşmeyi özgür iradeleri ile sona erdirme hakları da bulunmaktadır. Bu prensip dayanağını AY ve TBK’ den almaktadır. Nitekim bu özgürlük çerçevesinde sözleşmeyi kurma ve ortadan kaldırma hakları bir arada bulunmaktadır.
İş hukuku açısından bakılacak olursa iş akdinin tarafları olan işçi ve işverenin ortak iradeleriyle iş ilişkisini sona erdirmeye karar verilmesi ile İkale kurulmaktadır. İkale sözleşmesi iş hayatında çok sık rastlanılan bir fesih türüdür. Bu sözleşme işçi ile işveren arasında çeşitli sebeplerden ötürü yapılmaktadır.
İkale sözleşmesi ve fesih Uygulamada ve Yargıtay kararlarında birbirine karıştırılmaktadır. Konuya açıklık getirmek gerekirse İkale sözleşmesi iş ilişkisini sözleşme ile sona erdirmektir. Yani tarafların ortak iradeleriyle kurulan sözleşme ile iş ilişkisini ortadan kaldırmaktır. Fesih ise tek taraflı bir işlemdir. Fesih esasında tek taraflı bir irade irade beyanıyla kullanılarak bozucu yenilik doğuran hakkın kullanılmasıyla sonuçlarını doğurur. Fesih tek taraflı bir işlem olduğu için karşı tarafın onayı aranmamaktadır. Oysa İkale sözleşmesinde ise bir sözleşme olduğundan ötürü tarafların ortak iradelerinin uyuşması aranır. İkale sözleşmesi ile feshin ortak özelliği ise iş ilişkisini ortadan kaldırmaktır.
Hukukumuzda İkale sözleşmesi ile ilgili bir düzenleme mevcut olmadığı için kurulması, şekli, kapsamı ve geçerliliğine dair hususlarda TBK hükümleri uygulanacaktır. İkale sözleşmesinin temeli sözleşme özgürlüğüne dayandığı için TBK’ ye dair bütün akitleri ortadan kaldırmak için kullanılabilir.
İş hukukunda ise iş güvencesi kurumunun ortaya çıkmasından ötürü İkale sözleşmesi de bu alanda görülmeye başlamıştır. İş hukukunda işverenler tarafından iş güvencesinin hukuki sonuçlarının etkisiz kılınmasıyla İkale sözleşmesi önemli bir konum elde etmiş ve uygulamada sıklıkla İkale sözleşmesi yapılmaya başlanmıştır.
Her ne kadar İkale sözleşmesinin kurulması, şekli, kapsamı ve geçerliliğine dair hususlarda TBK hükümleri uygulansa da İş hukuku bakımından incelenirken iş hukukunun kendine has özellikleri açısından değerlendirilecektir. Nitekim İş hukuku borçlar hukuku kadar serbesti barındırmamaktadır. Çünkü İş Hukuku işçinin korunması amacıyla ortaya çıkmış bulunmaktadır. İş ilişkisinde işçinin işverene nazaran zayıf bir konumda bulunduğu ortadadır. Bu nedenle iş hukuku açısından İkale sözleşmesi incelenirken işçi lehime yorum ilkesi doğrultusunda incelenmelidir. Sadece borçlar hukuku açısından yorumlanması iş hukukunun işçiyi koruma amacına aykırı ve işçi aleyhine durum oluşturacağı muhakkaktır.
İş hukukunun nevi şahsına münhasır bir hukuk dalı olması İkale sözleşmesinin denetimini TBK hükümlerinin etkisini azaltan bir denetim yapmayı zorunlu kılar. İkale sözleşmesi ile ilgili mevzuatımızda bir yasal düzenleme bulunmadığından ötürü yargılamada İkale sözleşmelerinin denetimi ve TBK ile birlikte bazı ölçütlerin kullanılması gerekir.
Bu ölçütler şunlardır:
- İşçinin iş akdi ilişkisinin sona ermesi sonucunda işçi gelir kaynağından mahrum kalacağı için dikkat ve özenle incelenmelidir.
- İş akdinin kurulmasında bir taraf olan işçini iradesini korumaya yönelik denetim; irade fesadı, bilgilendirme yükümlülüğü, cayma hakkı ve aşırı yararlanma açısından yapılmaktadır.
- İş ilişkisini ortadan kaldıran İkale sözleşmesi içerik bakımından da denetlenmektedir. Bu denetimde esasında sözleşmenin içeriğinin hukuka uygun olması, ahlak kurallarına uyması ve makul yarar denetimini kapsamaktadır.
- TBK m.27 bakımından denetlenme.
- Muvazaa veya aşırı ifa güçlüğü bakımından denetlenme.
Makul yarar ölçütü İkale sözleşmesinin denetimine uygulamanın getirdiği bir ölçüttür. Bu denetim türü objektif bir denetim ölçütüdür. İş akdinde zayıf konumda olan işçinin feshe karşı koruma hükümlerinden faydalanmaktan vazgeçmesi durumunda İkale ile iş ilişkisini ortadan kaldırmasında makul bir yararının olması kabul edilmiştir.
Makul yarar denetiminde asıl önemli nokta ikale teklifinin hangi taraftan geldiğidir. İkale teklifi eğer işveren tarafından gelmesi durumunda iş akdinin zayıf tarafı olan işçiye tazminatları yanında ek bir menfaat de sağlamış olması aranmaktadır. Yargıtay kararlarında işçinin kıdemine ve yapmış olduğu görevlerine göre belli bir maaş tutarı daha ödeme yapılması gerektiği kanaatindedir.
Bir diğer durum olan ikale teklifinin işçiden gelmesi durumunda Yargıtay işçinin tazminatları dışında ek bir menfaat sağlanmasının zorunlu olmadığı kanaatindedir. Burada önemli olan işçinin ikale sözleşmesi sonucunda ek bir yarar sağladığının belirlenmiş olmasıdır. Ek yarardan kasıt ödeme veya başka bir menfaat sağlayıcı da olabileceğidir.
İkalenin sonuçları bakımından ise iş akdinin sona ermiş olması sonucunda bir fesih olmadığından ötürü “işçinin feshe karşı koruma” hükümlerinden yararlanamamasıdır. İş akdi ikale akdiyle ortadan kaldırılan işçi kıdem ve ihbar tazminatı ve iş güvencesi hükümlerinden yararlanamamaktadır
Belirtmek gerekir ki ikale akdiyle iş akdi sona eren işçi işsizlik sigortası hükümlerinden de yararlanamamaktadır. Bu durumların hepsi ancak geçerli bir ikale akdiyle iş akdinin sona erdirilmesi durumunda söz konusu olur. Aksi takdirde bu tip hukuki sonuçlar meydana gelmeyecektir.
İkale sözleşmesinin tarafları iş akdinin ortadan kaldırılması durumunda kıdem ve ihbar tazminatlarının ödenmesini ve işe iade sonucunda söz konusu olabilecek ödemelerinde yapılması yönünde anlaşma yapmayı da kararlaştırabilirler. Nitekim uygulamada kıdem tazminatına hak kazanma şartlarına ilişkin olan madde nispi emredici olarak kabul edilmiştir. Bu bakımdan iş akdinin tarafları iş akdini ortadan kaldıran bir işlevi olan ikale akdini yaparlarken kıdem tazminatı ödenmesini de kararlaştırmaları mümkündür.
Antalya işçi ve işveren avukatı konusunda hukuki danışmanlık ve avukatlık hizmeti veren hukuk büromuz, ikale sözleşmeleri konusunda çıkan uyuşmazlıklar ve sözleşmelerin düzenlenmesi anlamında hukuki danışmanlık ve iş hukuku davalarında avukatlık hizmetleri vermektedir. Bize iletişim bölümünden ulaşabilirsiniz.
