Denetimli Serbestlik
Denetimli serbestlik hükümlünün belirli sürelerle cezasını cezaevlerinde infaz etmesinden sonra uygulanan alternatif bir infaz sistemidir. Uzun yıllardır hukuk sistemimizde yer alan “ceza erteleme” ve “koşullu salıverilme” uygulamaları ile benzerlik gösterdiğini olduğunu söylemek mümkündür.
Denetimli serbestlik kurumunda hükümlüyü sosyal hayata kazandırarak tekrar suç işlemesinin önlenmesi amaçlanmıştır. Hakkında denetimli serbestlik kararı uygulanan hükümlü veya sanıklar ileride detaylandıracağımız belirli şartlar dâhilinde infazlarını kısmen özgür bir şekilde tamamlama imkânı kazanmaktadırlar.
Denetimli Serbestlik Nedir?
En kısa tanımı ile denetimli serbestlik; Hükümlünün cezasını infaz kurumu dışında gözetim ve denetim altında tamamlamasıdır. Temel amacı hükümlünün ıslah edilerek tekrar topluma kazandırılmasıdır. Bir çeşit alternatif infaz sitemi olsa da hükümlüye birtakım yükümlülükler getiren uygulamalardır.
Çoğunlukla hükmün infazı sırasında uygulanmaktadır. Ancak sıklıkla TCK 191 maddesinde düzenlenmiş uyuşturucu ve uyarıcı madde kullanmak suçlarından yargılanması devam eden sanıklar için de uygulandığı görülmektedir.
Denetimli Serbestlik Tedbir ve Yükümlülükleri
Yukarıda belirttiğimiz gibi hükümlü denetim süresi boyunca çeşitli şekillerde gözlenmektedir. Ayrıca bu süre zarfından hükümlüye birtakım yükümlülükler getirilmesi mümkündür. Bu tedbirler ve yükümlülükler genel olarak aşağıdaki gibidir:
- Kamuya yararlı bir işte ücretsiz olarak çalıştırma,
- Tedavi tedbirleri,
- Eğitim kurumlarına devam etme zorunluluğu,
- Belirli bir yere gitmenin yasaklanması,
- Ev hapsi,
- Belirli bir meslek ya da sanatın yapılmasının yasaklanması,
- Meslek edinme kurslarına devam etme zorunluluğu,
- Ehliyete veya ruhsata el koyma.
Görüldüğü gibi denetim süresi içerisinde hükümlüye oldukça farklı yükümlülükler getirilebilmektedir. Belirtmiş olduğumuz bu denetimli serbestlik türleri hakkında Adli Yargı Adalet Komisyonu Başkanlığı bünyesinde oluşturulmuş denetimli serbestlik müdürlüklerinde görevli uzmanlar ile infaz hâkimliği tarafından karar verilmektedir.
Ayrıca yine hükümlünün bu yükümlülüklere aykırı hareket edip etmediği aynı bu müdürlükler tarafından takip edilmektedir. Hükümlüye bu tür yükümlülükler yüklenebileceği gibi suçun vasıf ve mahiyetine göre herhangi bir yükümlülük getirilmeksizin sadece denetim süresi de uygulanması mümkündür.
Denetimli Serbestlik Müdürlüğü
20 Temmuz 2005 tarihli resmi gazetede yayınlanarak “Denetimli Serbestlik Hizmetleri Kanunu” yürürlüğe girmiştir. Buna istinaden Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğü bünyesinde Adalet Bakanlığı’nda Denetimli Serbestlik Daire Başkanlığı faaliyete geçirilmiştir. Daha etkin bir denetim ve gözetim için birçok Adli Yargı Adalet Komisyonu Başkanlıkları yargı çevresinde denetimli serbestlik müdürlüğü kurulmuştur.
Genel olarak 5402 sayılı yasanın amacına uygun bir şekilde uygulanması bu müdürlüklerin görev alanı içerisindedir. Hakkında herhangi bir şekilde denetim kararı bulunan hükümlü için öngörülen tedbirlere uyup uymadığı, Ya da kendisine yüklenen yükümlülükleri yerine getirip getirmediği bu konuda görevli personeller tarafından takip edilmektedir.
Denetimli Serbestlik Sorgulama
Günümüzde birçok adli işlemlerimizi “UYAP Vatandaş” portal üzerinden gerçekleştirmemiz mümkündür. Direkt olarak denetimli serbestlik sorgulama adı altında ayrıca bir uygulama bulunmamaktadır. Ancak UYAP vatandaş portala giriş yaparak dosya sorgulama işlemlerinden “Ceza Davası Sorgulama” işlemi yapılarak infaz dosyalarına ulaşma imkanımız bulunmaktadır.
Görüntülenen infaz dosyalarında kısmen de olsa denetim tedbirlerine ilişkin bilgilere erişmek mümkündür. Ancak hükümlü hakkında uygulanacak denetim detayları hakkında Denetimli Serbestlik Müdürlüğünden bilgi edinilmesi gerekmektedir.
Koşullu Salıverme Nedir?
Koşullu salıverme ve denetimli serbestlik uygulamaları birbiri ile yakından ilişkilidir. Hükümlünün cezaevinden koşullu salıverme tarihi dikkate alınarak denetime ayrılmasına karar verilmektedir. Genel olarak koşullu salıverilme süresi hükmün yarısını cezaevinde geçirmesinden sonra uygulanmaktadır. Ancak bazı suç türlerinde bu oranlar değişebilmektedir.
Örneğin uyuşturucu madde ticareti, işkence, eziyet ya da cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda bu oran 2/3 olarak uygulanmaktadır. İleride ayrıntılı değineceğimiz özellikle 2. Kez mükerrerlerine özgün infaz rejiminde ise genel olarak hükümlü koşullu salıvermeden yararlanamamaktadır.
Denetimli Serbestlik Süresi
Genel olarak denetim süresi 1 (bir) yıldır. Ancak hükümlünün statüsü, sağlık durumu ya da yaşı gibi durulara göre denetim süresi değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin engelli olup veya kocamaya bağlı olarak hayatlarını yalnız sürdüremeyecek kişiler için denetim süresi 3 yıl olarak belirlenmiştir. Benzer şekilde 70 yaşını aşmış kişiler ile 0 – 6 yaş aralığında çocuğu olan anneler için bu süre 4 yıl olarak belirlenmiştir.
Geçtiğimiz aylarda Covid-19 ve pandemi nedeniyle denetim süreleri bakımından geçici ve yeni bir süre düzenlenmiştir. Buna göre 30 Mart 2020 tarihi öncesinde işlenen suçlarda daha önce 1 yıl olarak uygulanan denetim süresi 5 yıla çıkarılmıştır.
Covid-19 nedeniyle açık cezaevlerinden izne gönderilen hükümlülerin tekrar cezaevlerine dönüşünün önü büyük ölçüde kapatılmıştır. Bu nedenle birçok kesim bakımından kısmi af olarak da algılanmıştır.
Denetimli Serbestlik Uzatıldı mı?
İnfaz düzenlemesi konusunda yapılan son değişiklikler sonrası sıklıkla denetimli serbestlik uzatıldı mı? Sorularıyla karşılaşmaktayız. Bilindiği üzere pandemi ve covid-19 nedeniyle 31.07.2023 tarihinden önce toplamda yaklaşık 2 yıl süre ile açık cezaevinde bulunan hükümlüler izinli olarak tahliye edilmişlerdi.
31.07.2023 tarihinde bu sürenin dolması ile denetim süreleri açısından bir değişiklik yapma zorunluluğu doğmuştur. Buna göre daha önce covid-19 nedeniyle izne gönderilen hükümlülerin denetimli serbestliğe ayrılmalarına 5 yıl ve daha az kalması halinde tekrar cezaevlerine dönmeyecekleri ve bu süreleri denetim altında geçirecekleri şeklinde bir düzenleme yapılmıştır.
Ayrıca diğer hükümlülerin de 3 yıl daha önce denetimli serbestliğe ayrılmalarının önünü açacak düzenleme yürürlüğe girmiştir. Bu nedenle özellikle covid-19 nedeniyle izinli olan hükümlüler için 5 yıl diğer hükümlüler için 3 yıl süre ile denetimli serbestlik sürelerinin uzatıldığını söylemek mümkündür.
Denetimli Serbestlik Yönetmeliği
5402 sayılı “Denetimli Serbestlik Hizmetleri” Kanununun uygulanması amacıyla Denetimli Serbestlik Yönetmeliği hazırlanmıştır. Bu yönetmelik ile daire başkanlıkları, şube müdürlükleri ile danışma kurullarının görev ve yetkileri düzenlenmiştir. Ayrıca merkez ve taşra teşkilatında görevli personellerin yetki ve görev ve sorumlulukları de aynı yönetmelik belirlenmiştir.
Denetimli Serbestlik İzinleri
Covid-19 izinleri genellikle denetimli serbestlik izni olarak da anılmaktadır. Pandemi nedeniyle toplam 2 yıl süre ile uzatılan covid-19 izinleri 31.07.2023 tarihi itibariyle sona ermiştir. Bu izinlerin sona ermesi ile denetimli serbestlik süresinde de düzenlemeler yapma zorunluluğu doğmuştur.
Yapılan düzenleme öncesi bu süreler genellikle 1 yıldı. Ancak 31.07.2023 tarihli düzenlemeler ile denetim izinleri Covid -19 izninden yararlanan hükümlüler için 5 yıl olarak değiştirilmiştir. Ayrıca diğer hükümlülerin gerekli şartları sağlamaları durumunda eskiye nazaran 3 yıl daha önce denetim iznine ayrılmalarının önü açılmıştır.
Denetimli Serbestlik Kaç Yıl?
Her ne kadar denetim süresi bir yıl olacak şekilde düzenlenmiş ise de; Özellikle suç tarihi ile hükümlünün statüsü veya yaşı göz önüne alınarak bu sürelerin 3 yıl veya daha fazla olarak değerlendirilmesi mümkündür.
Şöyle ki; 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanuna ek 6. Maddesi ile; 1 yıl olarak düzenlenmiş denetim süresi 30.03.2020 tarihine kadar işlenen suçlar için üç yıl olarak uygulanmaktadır. Ancak denetim süresinin 3 yıl uygulanması yönünde yapılan bu değişikliğin birtakım istisnaları da mevcuttur. Buna göre;
- Kasten öldürme,
- Alt ve üst soya, eşe, kardeşe veya ruh ve beden bakımından kendisini savunamayacak kişilere karşı kasten yaralama,
- Neticesi sebebiyle ağırlaşmış kasten yaralama,
- İşkence – eziyet suçları,
- Cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar,
- Özel hayata ilişkin suçlar (TCK 132, 133,…138),
- Uyuşturucu madde imal ve ticareti suçu,
- Terörle mücadele kapsamındaki suçlar.
Bakımından 3 yıl uygulanan denetim süresi geçerli değildir. Bu suçlardan hüküm giymiş kişiler hakkında aynı kanunun 105/A maddesinde belirtilmiş olan 1 yıllık denetim süresi geçerlidir.
Mükerrirlere Özgü Denetimli Serbestlik
TCK 58. Maddesinde düzenlemiş “suçta tekerrür” halinde hükümlü hakkında mükerrirlere özgü denetimli serbestlik uygulanmaktadır. Daha çok ikinci kez suç işleyen (tekerrür) hükümlüye ilk defa suç işleyen kişilere nazaran daha ağır yaptırımlar uygulanması amaçlanmıştır.
Yukarıda koşullu salıverme hakkında vermiş olduğumuz bilgilerde genel olarak hükümlü hakkında verilmiş olan hapis cezasının 1/2’sini ceza evinde geçirmekle koşullu salıvermeden yararlanma imkanına sahiptir. Ancak mükerrirlerine özgü infaz rejiminde bu oran 2/3 olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla hükümlünün mükerrirlerine özgün infaz rejimine göre cezasının çektirilmesi halinde denetimli serbestlik uygulamasından yararlanma süresi artmaktadır.
Mükerrirlerine özgü infaz rejimi uygulanması suçta tekerrür halinde mümkündür. Bu nedenle mükerrirlerine özgü infaz rejiminin daha anlaşılabilir olması açısından suçta tekerrür hakkında da kısaca bilgi vermekte fayda vardır.
Suçta Tekerrür Nedir?
Kelime anlamı itibariyle “tekerrür” yenileme anlamına gelmektedir. Türk Ceza Kanununda ise suçta tekerrür hükümlünün belirli bir süre içerisinde yeniden suç işlemesidir.
İnfaz rejimine göre hükümlünün tekerrür şekilde suç işlemesi durumunda hakkında mükerrirlerine özgü infaz rejiminin uygulanacağı dolayısıyla cezaevinden ilk defa suç işleyenlere göre daha geç denetime ayrılacağı anlamına gelmektedir.
Ancak suçta tekerrür hükümlerinin hükümlü hakkında uygulanabilmesi için birtakım koşulların gerçekleşmesi gerekmektedir. Buna göre suçta tekerrür şartları özetle aşağıdaki gibidir.
Hükümlünün ikinci kez işlemiş olduğu suç hakkında tekerrür hükümlerinin uygulanama bilmesi için öncelikle daha önce işlemiş olduğu suçun kesinleşmiş olması gerekmektedir. Ancak tekerrür uygulanabilmesi için cezanın infaz edilip edilmediğinin bir önemi bulunmamaktadır.
Her iki suçun niteliği de aynı olmalıdır. Örneğin daha önce taksirle işlenebilen bir suçtan hüküm giymiş kişi, ikince defa kasten işlenen bir suçtan hüküm giymesi halinde tekerrür hükümlerinin uygulanması mümkün değildir.
Son olarak belirtmek isteğimiz suçta tekerrür şartı ise sürelere ilişkindir. Buna göre; Hükümlünün ilk işlemiş olduğu suçun cezası 5 yıldan fazla olması halinde suçta tekerrür hükümlerinin uygulanabilmesi için ikinci suçun 5 yıl içinde işlenmesi gerekmektedir.
Hükümlü hakkında daha önce verilen hüküm 5 yıldan az olması halinde ise; Suçta tekerrür hükümlerinin uygulanması için ikinci suçun 3 yıl içerisinde işlenmesi gerekmektedir.
- Kez Mükerrirlerine Özgü İnfaz Rejiminde Denetimli Serbestlik
Hükümlünün yukarıda belirtmiş olduğumuz tekerrürü ikinci kez gerçekleştirmesi halinde farklı bir infaz rejimi ile karşılaşmaktadır. Genel olarak 2. Kez mükerrirlerine özgü infaz rejiminde sanığın herhangi bir şekilde denetimli serbestlik hükümlerinden faydalanması mümkün değildir. Bu infaz rejiminde hükümlü cezanın tamamını (4/4) kapalı ceza infaz kurumunda çekmektedir.
Denetimli Serbestlik Uzadı mı?
30.03.2023 tarihinden önce işlenen suçlarda denetimli serbestlik süresinin uzatıldığını söylemek mümkündür. Temmuz 2023 tarihinde yapılan düzenleme ile daha önce 1 yıl olarak uygulanan denetim süresi ek geçici 6. Madde ile yukarıda belirtmiş olduğumuz suçlar hariç olmak üzere 3 yıl olarak uzatılmıştır.
Ayrıca covid-19 izni kapsamında dışarıda bulunup cezalarının tamamlanmasına 5 yıl ve daha az süre kalan hükümlülerin tekrar cezaevine dönmemeleri yönünde ayrıca bir düzenleme yapılmıştır.
Denetimli Serbestlik Ne Demek?
Hükümlünün öncelikle ıslah edilme amacı kalan ceza sürelerini dışarıda toplum içerisinde geçirmesini sağlayan bir infaz düzenlemesidir. Hükümlü bu denetim süresi içerisinde gözlemlenerek kendisine yüklenen yükümlülüklere uyup uymadığı ilgili personeller tarafından kontrol edilmektedir.
Denetimli Serbestlik e Devlette Görünür mü?
UYAP vatandaş portal üzerinden hakkımızda devam eden ceza dava dosyalarını inceleme şansımız bulunmaktadır. Hükümlü hakkında oluşturulan infaz dosyası da inceleme şansımız olan dosyalar arasında yer almaktadır.
Her ne kadar denetimli serbestlik müdürlüğü tarafından yüklenen yükümlülükler hakkında bilgi edinmemiz UYAP üzerinden mümkün değilse de; İnfaz dosyasının UYAP vatandaş üzerinden görüntülenmesi ve detaylarının incelenmesi mümkündür.
Denetimli Serbestlik Kağıdı Ne Zaman Gelir?
Denetimli serbestlik tebligatları; Denetim kararlarının verilmesini izleyen üç iş günü içerisinde ilgiliye tebliğ edilmektedir. Hükümlü kendisine usulünce yapılan tebligata istinaden 10 gün içerisinde ilgili denetimli serbestlik müdürlüğüne müracaat etmesi gerekmektedir.
Denetimli Serbestlik Nasıl Uygulanır?
Hükümlü hakkında uygulanacak denetim kararların türlerine infaz hakimliğince karar verilmektedir. İnfaz hakimliği tarafından takdir edilen denetim türlerinin nasıl ve ne şeklide uygulanacağı hususunda ise; Denetimli serbestlik müdürlüklerinde görevli uzmanlar tarafından tespit edilmektedir.
Örneğin kamuya yararlı bir işte çalıştırılmasına karar verilen hükümlü hakkında ilgili müdürlüklerce gerekli yazışmalar yapılarak çalışmasında sakınca bulunmayan herhangi bir kamu kurumunda yasada belirtilmiş süreler ile çalıştırılması hususunda gerekli işlemler başlatılmaktadır.
Denetimli Serbestlikte Kaç Günde Bir İmza Atılır?
İnfaz hakimliğinde aksi belirtilmedikçe denetim süresi içerisinde genel olarak haftada bir kez imza atılmaktadır. Ancak suçun vasıf ve mahiyeti göz önüne alınarak her gün imza atması yönünde de karar verilebilmesi mümkündür.
Herhangi bir geçerli mazeret bildirmeksizin iki kez üst üste imza atılmaması halinde denetim yükümlüğünün ihlal edilmiş olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle hükümlülerin tekrar cezaevine dönmemeleri için imza ile diğer yükümlülüklere özenle uymalarında fayda vardır.
Denetimli Serbestlik Kimlere Verilir?
Denetim kararları koşullu salıverme şartlarının uygulanabildiği tüm hükümlüler hakkında verilebilir. Ancak yukarıda da belirttiğimiz gibi koşullu salıverilme açısından mükerirrlerine özgü infaz rejiminde farklı bir uygulama mevcuttur. Ayrıca 2. kez mükerrirlerine özgü infaz rejiminde hükümlü hakkında denetim kararı verilmesi mümkün değildir.
Denetimli Serbestlikte Şehir Dışını Çıkılabilir Mi?
Hakkında denetim kararı uygulanan hükümlünün şehir dışına çıkmasına engel bir durum bulunmamaktadır. Ancak bulunduğu şehirden başka bir şehre uzun süreli ikamet amacı ile gitmesi halinde belirli aralıklarla kendisine yüklenen imza atma yükümlülüğünün yeni ikamet adresinin yargı çevresinde devam etmesi için durumu denetimli serbestlik müdürlüğüne bildirmesi gerekmektedir.
Denetimli Serbestlik Sicile İşler mi?
Adli sicil kaydında denetim hükümlerine ilişkin bir bilgiye yer verilmemektedir. Hükümlünün işlemiş olduğu suçlar nedeniyle almış olduğu cezalar ve miktarları adli sicil kaydında belirtilmektedir. Bu nedenle denetimli serbestlik konusunda adli sicil kaydında herhangi bir bilgi yer almamaktadır. Bu tür bilgiler genellikle hükümlünün infaz dosyasında yer almaktadır.
