Çalışma hayatında yer alan bireyler için ebeveynlik, kariyer ile özel hayat dengesinin en hassas olduğu dönemlerden biridir. Türk hukuk sistemi, ailenin korunması ve ebeveynlerin çocuklarıyla bağ kurabilmesi amacıyla sadece annelere değil, babalara da doğum sonrası ücretli izin hakkı tanımıştır. Halk arasında “Babalık İzni” olarak bilinen bu hak, hukuki literatürde “Mazeret İzni” başlığı altında düzenlenmiştir.
Ancak babalık izni süresi, çalışanın statüsüne göre (Özel Sektör Çalışanı / Devlet Memuru / Sözleşmeli Personel) değişiklik göstermektedir. Bu makalede; 4857 sayılı İş Kanunu ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu çerçevesinde babalık izninin süresini, başlangıç zamanını, maaş kesintisi olup olmayacağını ve işverenin bu izni kullandırmaması durumunda doğacak hukuki sonuçları detaylıca inceleyeceğiz.
1. Özel Sektör Çalışanları İçin Babalık İzni (İşçiler)
Özel sektörde bir işverene bağlı olarak (SSK/4A statüsünde) çalışan işçilerin babalık izni hakları, 4857 sayılı İş Kanunu’nun Ek Madde 2 düzenlemesi ile güvence altına alınmıştır. 2015 yılında yapılan yasal düzenleme öncesinde işçilerin yasal bir babalık izni hakkı bulunmamakta, bu durum işverenin inisiyatifine bırakılmaktaydı. Ancak mevcut kanuni düzenleme ile bu bir inisiyatif değil, zorunlu bir hak haline gelmiştir.
İzin Süresi Kaç Gündür?
4857 sayılı İş Kanunu’na göre, eşi doğum yapan işçiye 5 gün ücretli izin verilir. Bu süre asgari yasal süredir. Yani işveren ile yapılan iş sözleşmesinde veya Toplu İş Sözleşmesinde (TİS) bu sürenin artırılması mümkündür (örneğin 7 gün veya 10 gün belirlenebilir), ancak bu sürenin 5 günden az olması veya “babalık izni yoktur” denilmesi hukuken geçersizdir.
Babalık İzni Ücretli midir?
Evet. İş Kanunu Ek Madde 2 açıkça bu iznin “ücretli” olduğunu belirtmiştir. İşçi, babalık izninde olduğu 5 gün boyunca çalışmış gibi maaşını tam alır. Sigorta primleri tam yatar. İşveren, “Sen gelmedin, maaşından kesiyorum” diyemez.
İzin Süresine Hafta Tatili Dahil midir?
Kanun metninde “5 gün” ifadesi yer alır; “5 iş günü” demez. İş hukukundaki genel yorum kurallarına göre, aksi belirtilmedikçe gün hesabı “takvim günü” üzerinden yapılır. Bu nedenle, babalık izni aralıksız kullanılan bir izindir. Eğer doğum Cuma günü gerçekleşmişse ve işçi iznini hemen başlatmışsa; Cumartesi ve Pazar günleri de bu 5 günlük süreye dahil sayılabilir. Ancak Yargıtay’ın ve doktrinin işçi lehine yorum ilkesi gereği, işverenin hafta tatilini bu süreden düşmeden (yani 5 iş günü + hafta tatili şeklinde) kullandırması hakkaniyete daha uygundur. Uygulamada çoğu kurumsal firma “5 İş Günü” olarak kullandırsa da, yasal alt sınırın “Takvim Günü” olduğu unutulmamalıdır.
2. Devlet Memurları İçin Babalık İzni (Memurlar)
Kamu kurum ve kuruluşlarında 657 sayılı Kanun’a tabi olarak çalışan memurların babalık izni hakkı, özel sektör çalışanlarına göre daha geniştir. Devlet Memurları Kanunu’nun 104. maddesinin (B) bendi bu konuyu düzenler.
İzin Süresi Kaç Gündür?
Memur olan babaya, eşinin doğum yapması halinde 10 gün babalık izni verilir. Bu süre de yine mazeret izni kapsamındadır ve ücretlidir. Memurun aylığında veya özlük haklarında herhangi bir kesinti yapılmaz.
Sözleşmeli Personelin (4/B) Durumu
Kamu kurumlarında 4/B statüsünde çalışan sözleşmeli personelin babalık izni hakkı da memurlarla eşitlenmiştir. “Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar”da yapılan düzenlemelerle, sözleşmeli personel de eşinin doğum yapması halinde 10 gün ücretli izin kullanma hakkına sahiptir.
3. Babalık İzni Ne Zaman Başlar?
Babalık izninin kullanım zamanı konusunda kanunlarda “doğum anında başlar” şeklinde kesin, sınırlayıcı bir ifade bulunmamaktadır. Ancak iznin amacı (“Ratio Legis”), babanın doğum heyecanını yaşaması, anneye ve bebeğe ilk günlerde destek olmasıdır.
- Genel Uygulama: İzin hakkı, bebeğin doğduğu tarihte doğar. Hayatın olağan akışına uygun olan, iznin doğum olayı ile birlikte veya doğumdan hemen sonra (hastaneden çıkış sürecinde) başlatılmasıdır.
- Sonradan Kullanılabilir mi? Doğumdan 1 ay veya 3 ay sonra “Benim babalık iznim vardı, şimdi kullanmak istiyorum” talebi, işveren tarafından reddedilebilir. Çünkü aradan geçen uzun süre, iznin “mazeret ve destek” amacını ortadan kaldırmış olur. Ancak işverenin onayı ile doğumdan makul bir süre sonra da (örneğin doğum haftası yoğunluk varsa bir sonraki hafta) kullandırılmasında yasal bir engel yoktur.
- Erken Doğum veya Beklenen Tarih: Babalık izni “beklenen tarihe” göre değil, “gerçekleşen doğuma” göre verilir. Eşiniz hamileyken, doğum gerçekleşmeden “hazırlık yapacağım” diyerek yasal babalık izni talep edilemez. Bu durumda yıllık izin kullanılmalıdır.
4. Evlat Edinme Durumunda Babalık İzni
Ebeveynlik sadece biyolojik bağ ile kurulmaz. Hukukumuz, evlat edinen babaları da koruma altına almıştır.
- Özel Sektör (İşçiler): 3 yaşından küçük bir çocuğu evlat edinen işçilere (eşlerden birine veya evlat edinene) çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren 3 gün mazeret izni verilir. (Biyolojik babalıkta 5 gün iken, evlat edinmede 3 gün olması eleştirilen bir husustur ancak mevcut yasa böyledir.)
- Memurlar: Memurlarda durum farklıdır. Memurun, 3 yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferit olarak evlat edinmesi hâlinde, memur olan babaya çocuğun teslim edildiği tarihten itibaren 10 gün izin verilir.
5. Eşin Doğumda Vefat Etmesi Halinde İzin (Özel Durum)
Doğum sırasında veya doğumdan sonra analık izni süresi dolmadan annenin vefat etmesi, hukukumuzda babaya ek haklar tanıyan trajik bir durumdur.
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve ilgili yönetmelikler gereği; doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, annenin kullanamadığı doğum sonrası analık izni süresi (genellikle 8 hafta), babaya kullandırılır. Bu süre zarfında baba izinli sayılır ve bebeğin bakımıyla ilgilenir. Özel sektörde ise bu durum, İş Kanunu’nda açıkça “annenin izni babaya devredilir” şeklinde yazmasa da, mazeret izni ve ücretsiz izin mekanizmaları ile veya yargı kararlarıyla babanın desteklenmesi yönünde yorumlanmaktadır.
6. İşveren Babalık İzni Vermezse Ne Olur?
Babalık izni, işverenin takdirine bağlı bir “lütuf” değil, kanundan doğan bir “haktır”.
Eğer işveren;
- “İşler çok yoğun, izin veremem” derse,
- “İzin kullanırsan maaşından keserim” derse,
- “Yıllık izninden düşerim” derse;
Bu durum işçi için “Haklı Fesih” sebebidir. İşçi, İş Kanunu madde 24/II kapsamında iş sözleşmesini derhal feshederek kıdem tazminatını talep edebilir. Ayrıca işverene, İş Kanunu’nun hükümlerine aykırılıktan dolayı idari para cezası uygulanabilir. İşçi, kullanmadığı iznin parasını değil, bu hakkın kullandırılmaması nedeniyle uğradığı zararı veya sözleşmeyi feshederek tazminatlarını talep eder.
7. Babalık İzni Nasıl Talep Edilir? (Prosedür)
Hakkın kullanımı için işverene yazılı bildirimde bulunmak ispat açısından önemlidir.
- Dilekçe Yazın: İnsan Kaynakları birimine veya işverene hitaben, eşinizin doğum yaptığını ve yasal babalık izninizi kullanmak istediğinizi belirten kısa bir dilekçe yazın.
- Belgeleyin: Doğum raporunu veya hastaneden alınan “doğum gerçekleşmiştir” yazısını dilekçeye ekleyin. Kimlik çıkarma işlemi henüz yapılmamış olsa bile hastane barkodu/raporu yeterlidir.
- Onay: İşverenin onayı prosedür gereğidir, işveren “onaylamıyorum” diyerek bu hakkı engelleyemez, sadece zamanlamayı (işin aksamaması için 1-2 gün esneklik gibi) koordine edebilir.
Örnek Dilekçe Metni
“……. Şirketi Müdürlüğüne,
Eşimin …/…/2025 tarihinde doğum yapması nedeniyle, 4857 sayılı İş Kanunu’nun Ek Madde 2 hükmü gereğince 5 günlük ücretli babalık iznimi …/…/2025 tarihinden itibaren kullanmak istiyorum. Gereğini arz ederim.”
8. Sıkça Sorulan Sorular
Taşeron işçilerin babalık izni kaç gündür?
Kadroya geçen taşeron işçiler (4/D statüsü), Yüksek Hakem Kurulu kararlarıyla belirlenen Toplu İş Sözleşmesi hükümlerine tabidir. Genellikle bu sözleşmelerde babalık izni 5 gün olarak uygulanmaktadır, ancak kurumun kendi TİS’inde daha yüksek bir süre (örneğin 10 gün) belirlenmiş olabilir. Sözleşmeye bakılmalıdır.
İkiz bebek olunca babalık izni artar mı?
Hayır. Yasal düzenlemelerde çoğul gebelik (ikiz, üçüz) durumunda babalık izninin artacağına dair bir hüküm yoktur. Bebek sayısı kaç olursa olsun, babalık izni tek bir doğum olayı için (5 veya 10 gün) verilir.
Babalık izni yıllık izinden düşülür mü?
Asla düşülemez. Babalık izni bir mazeret iznidir. İşçinin yıllık ücretli izin hakkı saklıdır. İşveren “Sana 5 gün babalık izni verdim, yıllık izninden 5 gün siliyorum” diyemez.
Memur babalık iznini parça parça kullanabilir mi?
657 sayılı Kanun’da iznin parçalı kullanılabileceğine dair bir açıklık yoktur. Genel görüş ve Sayıştay/DPB görüşleri, bu iznin mazeretin doğduğu anda (doğumda) ve bir bütün halinde kullanılması gerektiği yönündedir. Ancak idare amirinin inisiyatifi ile (örneğin bebek küvözde kaldıysa, hastaneden çıkınca kullanılması gibi) esneklik sağlanması hukuka aykırı değildir.
