Kamu hizmetinin düzenli ve güvenilir bir şekilde yürütülmesi, idare hukukunun temel amaçlarından biridir. Bu amacı tehlikeye atabilecek durumlarda, hakkında soruşturma yürütülen bir kamu personelinin geçici olarak görevinden el çektirilmesi gerekebilir. Halk arasında “açığa alınma” olarak bilinen bu işleme, hukuk dilinde görevden uzaklaştırma denir. Bu, bir ceza değil, soruşturmanın selameti için uygulanan geçici bir tedbirdir.
Bu kapsamlı rehberde, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu başta olmak üzere, farklı kamu görevlileri (memur, polis, asker) için görevden uzaklaştırma sürecini, süresini, mali hakları ve itiraz yollarını tüm detaylarıyla ele alacağız.
Görevden Uzaklaştırma Nedir ve Neden Uygulanır?
Görevden uzaklaştırma, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 137. maddesinde tanımlandığı üzere, “Devlet kamu hizmetlerinin gerektirdiği hallerde, görevi başında kalmasında sakınca görülecek Devlet memurları hakkında alınan ihtiyati bir tedbirdir.”
Amacı Nedir?
Bu tedbirin temel amacı cezalandırma değil, korumadır. Başlıca uygulanma nedenleri şunlardır:
- Hakkında yürütülen disiplin veya ceza soruşturmasının sağlıklı ve tarafsız bir şekilde yürütülmesini sağlamak.
- Memurun görevi başında kalarak delilleri karartmasını veya tanıkları etkilemesini önlemek.
- İsnat edilen fiilin niteliği gereği kamu hizmetinin saygınlığını ve güvenilirliğini korumak.
Disiplin Cezası veya Memuriyetten Çıkarma Değildir
En önemli noktalardan biri, görevden uzaklaştırmanın nihai bir karar olmamasıdır. Bu süreçte personelin memuriyetle hukuki bağı devam eder. Kişi, sadece fiilen görevini yapamaz. Soruşturma sonucuna göre görevine iade edilebilir veya hakkında bir disiplin cezası tesis edilebilir.
Kimler Görevden Uzaklaştırma Kararı Verebilir?
657 sayılı Kanun’un 138. maddesine göre görevden uzaklaştırma kararı vermeye yetkili makamlar şunlardır:
- Atamaya yetkili amirler: Bir memuru atamaya yetkili olan amir, onu görevden uzaklaştırmaya da yetkilidir.
- Bakanlık ve genel müdürlük müfettişleri: Yürüttükleri soruşturma kapsamında bu tedbiri alabilirler.
- İllerde valiler: İl sınırları içerisindeki memurlar hakkında bu yetkiye sahiptirler.
- İlçelerde kaymakamlar: Kendi ilçelerindeki memurlar hakkında (ilçe idare şube başkanları için valinin onayıyla) bu kararı alabilirler.
Görevden Uzaklaştırma Süresi Ne Kadardır?
Görevden uzaklaştırma süresi, tedbirin alınma nedenine göre değişiklik gösterir ve bu ayrım kritik öneme sahiptir:
1. Disiplin Soruşturması Sebebiyle
Eğer görevden uzaklaştırma bir disiplin soruşturması nedeniyle verilmişse, bu tedbir en çok 3 ay sürebilir. Bu sürenin sonunda memur hakkında bir karar verilmemişse, memurun görevine başlatılması zorunludur.
2. Ceza Kovuşturması Sebebiyle
Memur hakkında bir ceza davası açılması (kovuşturma) nedeniyle görevden uzaklaştırma kararı alınmışsa, kanunda belirtilmiş bir üst süre sınırı yoktur. Ancak idare keyfi davranamaz. Yetkili amir, her iki ayda bir memurun durumunu inceleyerek göreve dönüp dönmemesi hakkında yeni bir karar vermek ve bunu ilgiliye tebliğ etmek zorundadır.
Açığa Alınan Kamu Personelinin Hak ve Yükümlülükleri
Maaş Hakkı: Üçte İki Kuralı
Görevden uzaklaştırılan devlet memurlarına, bu süre zarfında aylıklarının üçte ikisi (2/3) ödenir. Aylığın kalan üçte birlik (1/3) kısmı ise emanete alınır. Memur, soruşturma sonunda görevine iade edilirse veya memuriyetten çıkarmayı gerektirmeyen bir ceza alırsa, kesilen bu 1/3’lük kısım kendisine toplu olarak geri ödenir.
Sosyal Haklar ve Diğer Yükümlülükler
Açığa alınan personel, memuriyet sıfatı devam ettiği için aile yardımı, tedavi yardımı gibi sosyal haklardan faydalanmaya devam eder. Ancak görevden fiilen ayrıldığı için göreve bağlı bazı haklardan (örneğin görev tahsisli lojmanda oturma hakkı belirli bir süreyle sınırlanabilir) mahrum kalabilir.
Farklı Kamu Görevlileri İçin Görevden Uzaklaştırma Usulleri
Temel düzenleme 657 sayılı Kanun olsa da kolluk ve askeri personel için kendi özel kanunlarında farklılıklar bulunmaktadır.
1. Devlet Memurları (657 Sayılı Kanun)
Yukarıda açıklanan genel kurallar (3 ay ve 2 aylık periyotlar, 2/3 maaş uygulaması) doğrudan bu kanuna tabi olan memurlar için geçerlidir.
2. Emniyet ve Jandarma Personeli (7068 Sayılı Kanun)
7068 sayılı Genel Kolluk Disiplin Hükümleri Hakkında Kanun, görevden uzaklaştırma konusunda doğrudan 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na atıf yapmıştır. Bu nedenle polis, jandarma ve sahil güvenlik personeli için de yukarıda anlatılan genel usul ve kurallar uygulanır.
3. Türk Silahlı Kuvvetleri Personeli (6413 Sayılı Kanun)
TSK personeli için görevden uzaklaştırma, 6413 sayılı TSK Disiplin Kanunu’nda farklı düzenlenmiştir. En temel farklar şunlardır:
- İdari İzinli Sayılma: Görevden uzaklaştırılan askeri personel, “idari izinli” sayılır.
- Maaş Kesintisi Yapılmaz: En önemli fark budur. Devlet memurlarından farklı olarak, görevden uzaklaştırılan TSK personelinin maaşında herhangi bir kesinti yapılmaz, aylığını tam olarak almaya devam eder.
- Süre: Tedbir, amirler tarafından 15 iş gününe kadar verilebilir. Bu süre bir katına kadar artırılabilir ve Bakan onayı ile bir yıla kadar uzatılabilir.
Görevden Uzaklaştırma Tedbirinin Sona Ermesi ve Göreve İade
657 sayılı Kanun’un 143. maddesi, hangi durumlarda memurun göreve başlatılmasının zorunlu olduğunu net bir şekilde sıralamıştır:
- Soruşturma sonunda memuriyetten çıkarma dışında bir disiplin cezası verilmesi,
- Hakkında yargılama yapılmasına gerek olmadığına (takipsizlik, kovuşturmaya yer olmadığı) veya beraatine karar verilmesi,
- Dava açılmış olsa bile, memurluğa engel teşkil etmeyen bir ceza alması ve bu cezanın ertelenmesi.
Bu kararlar kesinleştiğinde, idarenin derhal görevden uzaklaştırma tedbirini kaldırarak memuru görevine başlatması ve kesilen 1/3 oranındaki maaşlarını toplu olarak ödemesi gerekir.
Görevden Uzaklaştırma Kararına Karşı Hukuki Yollar
Hukuka aykırı olduğunu düşündüğünüz bir görevden uzaklaştırma kararına karşı yasal haklarınızı arayabilirsiniz.
İptal Davası Açma Süreci
Görevden uzaklaştırma kararı, kesin ve yürütülmesi gereken bir idari işlemdir. Bu kararın size tebliğ edildiği tarihi izleyen günden itibaren 60 gün içinde, görev yaptığınız yerdeki İdare Mahkemesi’ne iptal davası açmanız gerekmektedir.
Yürütmenin Durdurulması Talebi
İptal davası açarken, dava sonuçlanana kadar mağduriyet yaşamamak için yürütmenin durdurulmasını talep etmek hayati öneme sahiptir. Mahkeme, işlemin açıkça hukuka aykırı olduğuna ve uygulanması halinde telafisi güç zararlar doğuracağına kanaat getirirse, dava sonuçlanmadan göreve iade edilmenizi sağlayan bu geçici kararı verebilir.
