Deport (Sınır Dışı Etme) Kararı Nedir ve Nasıl Kaldırılır?

Türkiye, coğrafi konumu, ekonomik fırsatları ve sosyal yapısıyla milyonlarca yabancı uyruklu birey için bir çekim merkezi konumundadır. Ancak, yabancıların Türkiye’de yasal olarak ikamet etmeleri, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) başta olmak üzere, sıkı kurallara ve prosedürlere tabidir. Vize ihlali, kaçak çalışma, kamu düzenini bozma gibi yasal kalış şartlarını ihlal eden yabancılar hakkında devletin egemenlik yetkisi kapsamında başvurduğu en ciddi idari yaptırımlardan biri deport (sınır dışı etme) kararıdır. Bu karar, sadece yabancının Türkiye’yi terk etmek zorunda kalması anlamına gelmez; aynı zamanda genellikle belirli bir süre (bazen süresiz) Türkiye’ye giriş yasağını da (tahdit kodu) beraberinde getirir. Bu durum, yabancının Türkiye’deki hayatını, aile bağlarını, işini ve sosyal düzenini tamamen altüst etme potansiyeline sahip, son derece ağır sonuçları olan bir idari işlemdir.

Deport kararı, idarenin keyfi bir uygulaması olmayıp, kanunda açıkça sayılan belirli nedenlere dayanmak zorundadır. Ancak, idari işlemlerin her zaman hukuka uygun olduğu varsayılamaz. Bazen yanlış değerlendirmeler, eksik incelemeler veya usul hataları nedeniyle hukuka aykırı deport kararları verilebilmektedir. İşte bu noktada, hakkında deport kararı verilen bir yabancının, bu karara karşı sahip olduğu hukuki savunma mekanizmalarını bilmesi ve zamanında kullanması hayati önem taşır. Bu mekanizmaların en başında ise idare mahkemesinde açılacak iptal davası ve istisnai bir yol olan meşruhatlı vize başvurusu gelmektedir.

1. Deport (Sınır Dışı Etme) Kararı Nedir ve Kimler Hakkında Alınabilir?

Deport (sınır dışı etme) kararı, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nda (YUKK) belirtilen gerekçelerle Türkiye’deki kalışı hukuka aykırı veya sakıncalı görülen bir yabancının, ülkeyi terk etmesini zorunlu kılan ve Göç İdaresi Başkanlığı’na bağlı Valilikler tarafından alınan bir idari işlemdir. Bu karar, yabancının kendi menşe ülkesine, transit geçiş yapacağı bir ülkeye veya güvenli kabul edilen bir üçüncü ülkeye gönderilmesiyle sonuçlanır.

1.1. Kimler Hakkında Deport Kararı Alınabilir? (YUKK Madde 54)

Kanun, hakkında deport kararı alınabilecek yabancıları sınırlı sayıda (numerus clausus) ilkesiyle tek tek saymıştır. İdarenin bu sayılan nedenler dışında bir gerekçeyle deport kararı alması hukuka aykırıdır. Başlıca nedenler şunlardır:

• Suç ve Güvenlik Sebepleri:
  • İşlediği bir suçtan dolayı hakkında 2 yıl veya daha fazla süreli hapis cezasına mahkum edilenler (5237 sayılı TCK m.59 kapsamında).
  • Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi olan veya çıkar amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi veya destekleyicisi olanlar.
  • Uluslararası kurum ve kuruluşlarca terör örgütü olarak tanımlanan yapılarla ilişkili olduğu değerlendirilenler.
  • Türkiye’nin kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından bir tehdit oluşturduğu değerlendirilenler.
• Vize, İkamet ve Çalışma İhlalleri:
  • Vize veya vize muafiyeti süresini 10 günden fazla aşanlar (vize ihlali) veya vizesi iptal edilenler.
  • İkamet izni bulunan ancak süresi bittikten sonra kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın süreyi 10 günden fazla ihlal edenler.
  • İkamet izni uzatma başvurusu reddedildiği halde 10 gün içinde Türkiye’den çıkış yapmayanlar.
  • İkamet izni iptal edilenler.
  • Geçerli bir çalışma izni olmaksızın Türkiye’de çalıştığı tespit edilenler (kaçak çalışma).
• Diğer İdari ve Hukuki İhlaller:
  • Türkiye’ye yasa dışı yollardan girdiği veya Türkiye’den yasa dışı yollardan çıkmaya teşebbüs ettiği tespit edilenler.
  • Hakkında Türkiye’ye giriş yasağı olmasına rağmen ülkeye girdiği tespit edilenler.
  • Vize, ikamet veya çalışma izni başvurularında gerçek dışı bilgi veya sahte belge kullananlar.
  • Türkiye’de bulunduğu süre zarfında geçimini meşru olmayan yollardan (fuhuş, dilencilik vb.) sağladığı tespit edilenler.
  • Uluslararası koruma başvurusu reddedilen, korumadan hariçte tutulan, başvurusu kabul edilemez olarak değerlendirilen, başvurusunu geri çeken veya geri çekmiş sayılan, uluslararası koruma statüsü sona eren veya iptal edilenlerden, YUKK’taki diğer hükümlere göre Türkiye’de kalma hakkı bulunmayanlar.

  1.2. Kimler Hakkında Deport Kararı ALINAMAZ? (Mutlak Sınır Dışı Yasağı – YUKK Madde 55)

  Kanun koyucu, uluslararası insan hakları hukuku ve “geri göndermeme (non-refoulement)” ilkesi gereğince, belirli durumdaki yabancıların, yukarıdaki şartları taşısalar dahi sınır dışı edilemeyeceğini mutlak bir yasakla düzenlemiştir. Bu kişiler şunlardır:

  • Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emareler (güçlü kanıtlar) bulunanlar.
  • Ciddi sağlık sorunları, ileri yaş veya hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi hayati risk oluşturanlar.
  • Hayati tehlike arz eden bir hastalığı olup, sınır dışı edileceği ülkede tedavi imkanı bulunmayan ve tedavisi Türkiye’de devam edenler.
  • Mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları.
  • Tedavileri tamamlanana kadar psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları.

  Bu durumda olan kişiler sınır dışı edilemez. Kendilerine durumlarına uygun olarak insani ikamet izni verilebilir veya belirli bir adreste ikamet etme gibi idari yükümlülükler getirilebilir.

  2. Deport (Sınır Dışı) Süreci Adım Adım Nasıl İşler?

  Bir yabancının yasa dışı kaldığı tespit edildiğinde veya hakkında deport kararı alındığında, süreç belirli aşamalardan geçerek işler.

  2.1. Kararın Alınması ve Tebliği

  Deport kararı, gerekçeleriyle birlikte Valilik (İl Göç İdaresi Müdürlüğü) tarafından alınır. Bu karar, hakkında karar verilen yabancıya veya yasal temsilcisine/avukatına tebliğ edilir. Tebliğde, kararın gerekçeleri, itiraz yolları ve süreleri açıkça belirtilmelidir. Bu tebliğ anı, hukuki süreçlerin (özellikle 7 günlük dava açma süresinin) başlaması açısından hayati önemdedir.

  2.2. Türkiye’yi Terke Davet

  Deport kararı verilen yabancıya, idari gözetim altına alınmasını gerektiren özel bir durum yoksa, Türkiye’yi kendi imkanlarıyla terk etmesi için en az 15, en fazla 30 günlük bir süre tanınır. Bu kişilere “Çıkış İzin Belgesi” düzenlenir ve bu belgeyle harçsız çıkış yapmaları sağlanır. Ancak aşağıdaki durumlarda olan kişilere bu süre tanınmaz ve haklarında doğrudan idari gözetim kararı alınır:

  • Kaçma ve kaybolma riski bulunanlar.
  • Yasal giriş/çıkış kurallarını ihlal edenler.
  • Sahte belge kullananlar veya asılsız bilgi verenler.
  • Kamu düzeni, güvenliği veya sağlığı açısından tehdit oluşturanlar.

  2.3. İdari Gözetim Kararı ve Geri Gönderme Merkezleri

  Türkiye’yi terke davet edilmeyen veya tanınan sürede ülkeyi terk etmeyen yabancılar hakkında, kaçmalarını önlemek ve sınır dışı işlemlerini tamamlamak amacıyla idari gözetim kararı alınabilir. İdari gözetim, kişinin özgürlüğünün kısıtlanarak Valiliklere bağlı Geri Gönderme Merkezleri’nde (GGM) tutulmasıdır.

  • Süre: İdari gözetim süresi en fazla 6 aydır. Ancak, yabancının iş birliği yapmaması (kimlik bilgilerini gizlemesi, seyahat belgesi temin etmemesi vb.) nedeniyle sınır dışı işlemlerinin uzaması halinde bu süre, en fazla 6 ay daha uzatılabilir.
  • İdari Gözetime İtiraz: İdari gözetim kararı bir tutuklama olmasa da özgürlüğü kısıtlayan bir tedbirdir. Bu nedenle, hakkında idari gözetim kararı alınan kişi veya avukatı, kararın kaldırılması talebiyle Sulh Ceza Hâkimliği’ne itirazda bulunabilir. Hâkim, dosya üzerinden yapacağı incelemede, idari gözetimin gerekli olup olmadığını değerlendirir. Önemli Not: İdari gözetim kararına itiraz, sınır dışı etme işlemini durdurmaz. Sadece kişinin serbest bırakılıp bırakılmayacağına ilişkin bir karardır.

  2.4. Fiili Sınır Dışı Etme İşlemi

  Hakkında deport kararı olan ve bu karara karşı idare mahkemesinde dava açmamış veya açtığı dava reddedilmiş olan yabancının seyahat belgeleri temin edilerek, masrafları kendisi veya devlet tarafından karşılanarak ülkesine veya güvenli bir üçüncü ülkeye gönderilmesiyle süreç tamamlanır.

  3. Deport Kararını Kaldırmanın Yolları: İptal Davası ve Meşruhatlı Vize

  Hakkında hukuka aykırı bir deport kararı verildiğini düşünen bir yabancının bu karardan kurtulmak için başvurabileceği iki temel yol vardır.

  3.1. En Etkili Yol: İdare Mahkemesinde İptal Davası Açmak

  Deport kararını kaldırmanın en temel ve en etkili hukuki yolu, bu idari işleme karşı idare mahkemesinde iptal davası açmaktır. Bu dava, sürecin kaderini belirleyen en önemli adımdır.

  • Dava Açma Süresi (ÇOK ÖNEMLİ): Deport kararının yabancıya tebliğ edildiği tarihten itibaren dava açma süresi sadece 7 gündür. Bu süre son derece kısa ve hak düşürücü niteliktedir. 7 günlük sürenin kaçırılması halinde, karar kesinleşir ve dava açma hakkı ortadan kalkar. Bu nedenle, kararın tebliğ alındığı an derhal harekete geçmek zorunludur.
  • Dava Açmanın Otomatik Sonucu: Sınır Dışı İşlemleri Durur! YUKK’un 53. maddesi uyarınca, deport kararına karşı süresi içinde idare mahkemesine dava açılması halinde, dava sonuçlanıncaya kadar yabancı sınır dışı edilemez. Bu, “yürütmenin durdurulması” talebine gerek kalmaksızın, kanunun sağladığı otomatik bir korumadır. Bu hüküm, yabancının adil yargılanma hakkını güvence altına alan en önemli mekanizmadır.
  • Yetkili ve Görevli Mahkeme: Dava, deport kararını veren Valiliğin bulunduğu yerdeki İdare Mahkemesi’nde açılmalıdır.
  • Yargılama ve Karar: Kanun, mahkemenin bu tür davaları 15 gün içinde ivedilikle karara bağlamasını öngörür. Ancak uygulamada bu süre mahkemelerin iş yüküne göre birkaç aya kadar uzayabilmektedir. Mahkemenin verdiği karar kesindir; yani bu karara karşı istinaf (Bölge İdare Mahkemesi) veya temyiz (Danıştay) yoluna başvurulamaz. Ancak, dava reddedilir ve kişi sınır dışı edileceği ülkede hayati bir tehlikeyle karşı karşıya kalacaksa, Anayasa Mahkemesi’ne tedbir talepli bireysel başvuru yolu açıktır.

  İptal davasında mahkeme, idarenin kararının hukuka uygun olup olmadığını denetler. Kararın kanunda sayılan sebeplere dayanıp dayanmadığı, usulüne uygun alınıp alınmadığı, orantılılık ilkesine uygun olup olmadığı gibi hususlar incelenir. Mahkemenin kararı iptal etmesi halinde, deport kararı ve buna bağlı olarak konulan giriş yasağı (tahdit kodu) da ortadan kalkar.

  3.2. İstisnai Bir Yol: Meşruhatlı Vize Başvurusu

  Deport edilmiş ve hakkında giriş yasağı bulunan bir yabancının, yasağın süresi dolmadan Türkiye’ye dönebilmesi için başvurabileceği istisnai bir yoldur. Meşruhatlı vize, normal vize türlerinden farklı olarak, yabancının Türkiye’ye girişinde özel ve haklı bir nedenin varlığını kabul eden bir vize türüdür.

  Bu vize genellikle aşağıdaki gibi çok özel ve zorunlu hallerde verilir:

  • Aile Birleşimi: Türkiye’de Türk vatandaşı veya yasal ikamet izniyle kalan eşi veya çocukları bulunan yabancılar.
  • Eğitim veya Araştırma: Türkiye’de bir eğitim programına kabul edilen veya önemli bir bilimsel araştırma yapacak olanlar.
  • Çalışma: Türkiye’de nitelikli bir iş teklifi alan ve çalışma izni ön onayı verilenler.
  • Sağlık Sebepleri: Türkiye’de devam etmesi zorunlu olan hayati bir tedavisi bulunanlar.

  Meşruhatlı vize başvurusu, yabancının kendi ülkesindeki veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki Türk Dış Temsilciliklerine (Büyükelçilik/Konsolosluk) yapılır. Başvuru, Türkiye’deki İçişleri Bakanlığı ve Göç İdaresi Başkanlığı’nın onayına sunulur. Onaylanması halinde, giriş yasağı geçici olarak askıya alınır ve kişi bu özel vize ile Türkiye’ye giriş yapabilir.

  Sonuç

  Deport kararı, bir yabancının hayatındaki en ciddi hukuki sorunlardan biridir ve geri dönülmez sonuçlar doğurabilir. Bu kararla mücadelede en kritik faktör zamandır. Sadece 7 gün olan dava açma süresi, kararın tebliğ alındığı andan itibaren profesyonel ve hızlı bir hukuki reaksiyon gösterilmesini zorunlu kılar. Dava açmanın, sınır dışı işlemini otomatik olarak durdurması, bu yolun ne kadar hayati bir koruma sağladığını açıkça göstermektedir. İdari gözetim altına alınma gibi özgürlüğü kısıtlayıcı ek tedbirler ise sürecin zorluğunu daha da artırmaktadır.

  Deport kararının gerekçelerinin analizi, iptal davası dilekçesinin hukuki argümanlarla donatılması, idari gözetim kararına itiraz edilmesi ve sürecin idari ve adli makamlar nezdinde titizlikle takip edilmesi, derin bir uzmanlık ve tecrübe gerektirir. Bu nedenle, hakkında bir deport kararı alınan veya bu riskle karşı karşıya olan bir yabancının, telafisi imkansız hak kayıpları yaşamamak ve Türkiye’deki yasal statüsünü korumak için, vakit kaybetmeksizin yabancılar hukuku alanında uzman bir avukattan hukuki destek alması, atacağı en doğru ve en basiretli adım olacaktır.

16 Ekim 2025