Türk Vatandaşlığı Nasıl Kazanılır? Şartları, Yolları ve Başvuru Süreci

Vatandaşlık, bir bireyi bir devlete bağlayan en temel hukuki ve siyasi bağdır. Bu bağ, kişiye sadece o ülkenin pasaportunu taşıma hakkı vermekle kalmaz, aynı zamanda seçme ve seçilme, kamu hizmetlerine girme, sosyal güvenlikten tam olarak yararlanma gibi sayısız hak ve yükümlülüğü de beraberinde getirir. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı da, hem tarihsel ve kültürel derinliği hem de sağladığı haklar itibarıyla dünya genelinde birçok yabancı için önemli bir hedef ve arzu haline gelmiştir. Peki, bir yabancı veya vatansız bir kişi, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olma onuruna nasıl erişebilir? Bu sürecin hukuki çerçevesi nedir ve hangi şartların sağlanması gerekmektedir?

Türk vatandaşlığının kazanılması, 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu ve ilgili yönetmeliklerle sıkı kurallara bağlanmış, detaylı ve çok katmanlı bir süreçtir. Bu süreç, temelde doğumla kazanım ve sonradan kazanım olmak üzere iki ana yola ayrılır. Doğumla vatandaşlık, genellikle soy bağı veya doğum yeri esasına dayanırken, sonradan vatandaşlık kazanımı; yetkili makam kararı, evlat edinilme veya seçme hakkının kullanılması gibi çeşitli alt kategorileri içerir. Özellikle yetkili makam kararıyla vatandaşlık kazanımı, kendi içinde evlilik, yatırım, uzun süreli ikamet gibi farklı ve popüler yolları barındırmaktadır.

Ancak unutulmamalıdır ki, vatandaşlık verilmesi, devletlerin egemenlik yetkisinin en temel tezahürlerinden biridir. Bu nedenle, kanunda belirtilen tüm şartları sağlamak, kişiye otomatik olarak vatandaşlık kazanma hakkı vermez. İdarenin (İçişleri Bakanlığı ve Cumhurbaşkanlığı) bu konuda geniş bir takdir yetkisi bulunmaktadır. Yine de bu takdir yetkisi sınırsız ve keyfi değildir; hukukun genel ilkeleri ve hakkaniyetle sınırlıdır. Hukuka aykırı bir ret kararıyla karşılaşan bireylerin, idari yargıda haklarını arama yolu her zaman açıktır.

1. Türk Vatandaşlığının Kazanılmasının Ana Yolları: Bir Bakışta Genel Tablo

5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’na göre, Türk vatandaşlığına giden yollar temel olarak iki ana başlık altında toplanır:

1. Doğumla Türk Vatandaşlığının Kazanılması (Asli Vatandaşlık): Bu, kişinin iradesinden bağımsız olarak, kanunun belirlediği koşulların doğum anında mevcut olmasıyla kendiliğinden gerçekleşen vatandaşlık türüdür.
   • Soy Bağı Esası
   • Doğum Yeri Esası
2. Sonradan Türk Vatandaşlığının Kazanılması (Müktesep Vatandaşlık): Bu, kişinin kendi iradesi ve başvurusu üzerine, kanunda belirtilen şartları sağlaması ve yetkili makamların olumlu kararı ile gerçekleşen vatandaşlık türüdür.
   • Yetkili Makam Kararı ile Kazanma:
     • Genel Yolla (Uzun Süreli İkamet ile)
     • İstisnai Yolla (Yatırım, Turkuaz Kart vb.)
     • Evlenme Yoluyla
     • Yeniden Kazanma (Vatandaşlığı Kaybetmiş Olanlar İçin)
   • Evlat Edinilme Yoluyla Kazanma
   • Seçme Hakkının Kullanılması Yoluyla Kazanma

2. Doğumla Türk Vatandaşlığının Kazanılması (Asli Vatandaşlık)

Bu, vatandaşlık kazanımının en temel ve doğal yoludur. Kişinin herhangi bir başvuru yapmasına gerek kalmadan, doğum anında vatandaşlık statüsü kendiliğinden oluşur.

2.1. Soy Bağı Esasıyla Vatandaşlık

Soy bağı (Jus Sanguinis – kan esası), bir çocuğun vatandaşlığını, anne veya babasının vatandaşlığına göre kazanmasıdır. Türk hukuk sisteminin temel ilkesi budur.

• Türkiye içinde veya dışında, Türk vatandaşı bir anne veya babadan evlilik birliği içinde doğan her çocuk, doğumundan itibaren Türk vatandaşıdır. Çocuğun doğduğu ülkenin bir önemi yoktur.
• Türk vatandaşı bir anne ve yabancı bir babadan evlilik birliği dışında doğan çocuk, doğrudan Türk vatandaşıdır.
• Yabancı bir anne ve Türk vatandaşı bir babadan evlilik birliği dışında doğan çocuk ise, babanın çocuğu resmi olarak tanıması veya mahkeme kararıyla babalık hükmü kurulması gibi, soy bağını hukuken tesis eden işlemlerin yapılmasıyla birlikte Türk vatandaşlığını kazanır.

2.2. Doğum Yeri Esasıyla Vatandaşlık

Doğum yeri (Jus Soli – toprak esası), bir çocuğun vatandaşlığını, doğduğu ülkenin topraklarına göre kazanmasıdır. Türk hukukunda bu ilke, soy bağı ilkesini tamamlayıcı ve özellikle vatansızlığı önleyici bir rol oynar.

• • Türkiye’de doğan ve yabancı anne ve babasından dolayı doğumla herhangi bir ülkenin vatandaşlığını kazanamayan çocuk, doğumundan itibaren Türk vatandaşı sayılır.

– Türkiye’de bulunmuş çocuk: Türkiye’de bulunmuş olan ve aksi ispat edilmedikçe Türkiye’de doğduğu varsayılan sahipsiz çocuklar da Türk vatandaşı olarak kabul edilir. Bu, özellikle terk edilmiş bebeklerin vatansız kalmasını önleyen önemli bir hükümdür.

3. Sonradan Türk Vatandaşlığının Kazanılması: Başvuru ve Şartlar

Yabancıların en çok ilgilendiği ve başvurduğu yollar, sonradan vatandaşlık kazanımı halleridir. Bu yollar, kişinin aktif başvurusunu ve idarenin değerlendirmesini gerektirir.

3.1. Yetkili Makam Kararı ile Genel Yolla Vatandaşlık (İkamete Dayalı Vatandaşlık)

Bu yol, Türkiye’de belirli bir süre yasal olarak yaşamış ve ülkeye entegre olmuş yabancılar için temel vatandaşlık kazanma yoludur. Kanunun 11. maddesinde düzenlenen şartların tamamının birlikte sağlanması gerekir:

Genel Yolla Vatandaşlık İçin Aranan Şartlar:

1. 1. Ergin ve Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak: Kişinin kendi ülkesinin yasalarına göre (eğer vatansız ise Türk yasalarına göre) reşit olması ve hukuki işlem yapma ehliyetine sahip olması gerekir.
   2. Kesintisiz Beş Yıl İkamet Şartı: Bu, en kritik ve en çok dikkat edilen şarttır. Başvuru tarihinden geriye doğru, Türkiye’de yasal ve kesintisiz olarak 5 yıl ikamet etmiş olmak zorunludur. Kesintisiz ikametten kasıt, bu 5 yıl içinde toplamda 12 aydan fazla yurt dışında bulunmamaktır. Bu sürenin hesabı, geçerli bir ikamet izni ile geçirilen süreleri kapsar. Turistik amaçlı kısa dönem ikamet izinleri ve öğrenci ikamet izninin yarısı bu sürenin hesabında dikkate alınmaz. Genellikle çalışma izni, aile ikamet izni veya uzun dönem ikamet izni gibi izinlerle bu şart sağlanır.
   3. Türkiye’ye Yerleşme Niyetini Göstermek: Sadece süreyi doldurmak yeterli değildir. Başvuranın, Türkiye’de kalıcı olarak yaşama niyetini davranışlarıyla ortaya koyması beklenir. Bu niyet; Türkiye’de taşınmaz mal edinmek, iş kurmak, yatırım yapmak, bir Türk vatandaşı ile evlenmek, çalışma izniyle çalışmak gibi somut eylemlerle kanıtlanabilir.
   4. Genel Sağlık Bakımından Tehlike Teşkil Etmemek: Başvuranın, toplum sağlığı için tehdit oluşturan bulaşıcı bir hastalığa (örneğin, aktif tüberküloz, HIV’in ileri evreleri vb.) sahip olmaması gerekir. Bu durum, yetkili bir sağlık kuruluşundan alınacak bir sağlık raporu ile belgelenir.
   5. İyi Ahlak Sahibi Olmak: Bu, idarenin takdir yetkisini en çok kullandığı, soyut bir kriterdir. Genel olarak, kişinin toplumun genel ahlak kurallarına aykırı bir yaşam tarzı sürmemesi, yüz kızartıcı bir suçtan hüküm giymemiş olması ve genel olarak olumlu bir toplumsal izlenime sahip olması beklenir.
   6. Yeteri Kadar Türkçe Konuşabilmek: Kişinin, günlük hayatını idame ettirebilecek, temel ihtiyaçlarını ve kendini ifade edebilecek düzeyde Türkçe bilmesi gerekir. Bu yeterlilik, genellikle başvuru komisyonu tarafından yapılan mülakat sırasında değerlendirilir.

– Geçimini Sağlayacak Gelire veya Mesleğe Sahip Olmak: Başvuranın, Türkiye’de kendisine ve bakmakla yükümlü olduğu aile bireylerine (varsa) sosyal yardımlara muhtaç kalmadan bakabilecek düzenli bir gelire veya bir mesleğe sahip olduğunu kanıtlaması gerekir.

– Millî Güvenlik ve Kamu Düzeni Bakımından Engel Teşkil Etmemek: Bu, en önemli şartlardan biridir. Kişi hakkında Emniyet ve MİT tarafından yapılan arşiv araştırması sonucunda, terör örgütleriyle veya organize suç örgütleriyle bir bağlantısının olmaması, ülkenin güvenliğini tehdit eden bir faaliyette bulunmamış olması gerekir. Bu şartı sağlamayan bir kişinin diğer tüm şartları taşısa bile başvurusu reddedilir.

3.2. Evlenme Yoluyla Türk Vatandaşlığının Kazanılması

Bir Türk vatandaşı ile evlenmek, doğrudan ve otomatik olarak vatandaşlık hakkı vermez. Ancak, kanunda belirtilen şartları sağlayan yabancı eşe, daha kolay bir yoldan vatandaşlık başvuru hakkı tanır. Aranan şartlar şunlardır:

• • En Az Üç Yıl Evli Kalmak: Başvuru tarihinde, evliliğin resmi olarak en az 3 yıldır devam ediyor olması gerekir.

– Evliliğin Fiilen Devam Etmesi (Aile Birliği İçinde Yaşama): Sadece kağıt üzerinde bir evlilik yeterli değildir. Eşlerin, normal bir evlilik hayatı sürdürerek bir arada yaşamaları gerekir. İdare, bu durumu (ortak konut, tanık beyanları vb. ile) araştırır. Sırf vatandaşlık almak amacıyla yapılan “sahtelik (muvazaalı) evlilikler” tespit edildiğinde başvuru reddedilir, hatta kazanılmış vatandaşlık varsa iptal edilebilir.

• Aile Birliği ile Bağdaşmayacak Faaliyetlerde Bulunmamak: Yabancı eşin, evlilik birliğinin bütünlüğüne ve sadakat yükümlülüğüne aykırı davranışlarda (örneğin, fuhuş gibi) bulunmamış olması gerekir.
• Millî Güvenlik ve Kamu Düzeni Bakımından Engel Halinin Bulunmaması.

3.3. İstisnai Olarak Türk Vatandaşlığının Kazanılması

TCK’nın 12. maddesi, genel yoldaki uzun ikamet gibi bazı ağır şartlar aranmaksızın, ülkeye önemli katkılar sağlayabilecek veya vatandaşlığa alınması zaruri görülen belirli yabancılar için Cumhurbaşkanı kararıyla istisnai bir vatandaşlık yolu öngörmektedir. Bu yolda da “millî güvenlik ve kamu düzeni açısından engel teşkil etmeme” şartı mutlak olarak aranır.

İstisnai yollar şunlardır:

• Yatırım Yoluyla Vatandaşlık: En bilinen ve en popüler istisnai yoldur. Cumhurbaşkanı tarafından belirlenen limitlerde;
  • • Belirli bir değerde (şu an için 400.000 USD) taşınmaz satın almak ve 3 yıl satmamak,
    • Belirli bir miktarda (şu an için 500.000 USD) banka mevduatı yatırmak ve 3 yıl çekmemek,
    • Belirli bir miktarda (şu an için 500.000 USD) devlet borçlanma aracı veya gayrimenkul/girişim sermayesi yatırım fonu payı almak ve 3 yıl tutmak,

  – En az 50 kişilik istihdam oluşturacak bir yatırım yapmak gibi şartlardan birini sağlayan yabancılar, eşi ve 18 yaşından küçük çocukları ile birlikte vatandaşlık başvurusunda bulunabilirler.

• Turkuaz Kart Sahipleri: Yüksek nitelikli işgücü, yatırımcı, bilim insanı, sanatçı gibi üstün yetenekli kişilere verilen Turkuaz Kart sahibi yabancılar ve aileleri.
• Ülkeye Olağanüstü Hizmeti Geçecek Kişiler: Türkiye’ye sanayi tesisleri getiren veya bilim, teknoloji, spor, kültür gibi alanlarda olağanüstü katkılar sağlayan veya sağlayacağı düşünülen kişiler.
• Vatandaşlığa Alınması Zaruri Görülen Kişiler: Örneğin, uluslararası ilişkilerde Türkiye’nin menfaatleri gereği vatandaşlığa alınması gereken kişiler.
• Göçmen Olarak Kabul Edilenler.

3.4. Diğer Kazanım Yolları

• Evlat Edinilme: Bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilen ve ergin olmayan (18 yaşından küçük) bir yabancı, milli güvenlik ve kamu düzeni engeli olmamak kaydıyla Türk vatandaşlığını kazanabilir.
• Seçme Hakkının Kullanılması: Anne veya babasına bağlı olarak Türk vatandaşlığını kaybetmiş olan çocuklar, ergin olduktan sonra 3 yıl içinde seçme hakkını kullanarak yeniden Türk vatandaşı olabilirler.
• Yeniden Kazanma: Daha önce herhangi bir nedenle (örneğin izinle çıkarak) Türk vatandaşlığını kaybetmiş olan kişiler, belirli şartlar altında (Türkiye’de 3 yıl ikamet etmek veya ikamet şartı aranmaksızın) yeniden vatandaşlık başvurusunda bulunabilirler.

4. Başvuru Süreci, Gerekli Belgeler ve Sonuçlar

Başvuru Prosedürü

Vatandaşlık başvurusu, yurt içinde valiliklere (İl Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlükleri), yurt dışında ise dış temsilciliklere (Büyükelçilik/Konsolosluk) yapılır. Başvuru, kişinin bizzat veya bu konuda özel yetki içeren bir vekaletname ile avukatı aracılığıyla yapılabilir. Başvuru sonrası, Valilik bünyesinde kurulan “Vatandaşlık Başvuru İnceleme Komisyonu” tarafından bir mülakat yapılır ve dosya hazırlanır. Hazırlanan dosya, nihai karar için Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’ne ve oradan da İçişleri Bakanlığı ile Cumhurbaşkanlığı’na gönderilir.

Genel Olarak İstenen Belgeler

Her başvuru türü için özel belgeler istense de, genellikle talep edilen ortak belgeler şunlardır:

• • İsteği belirten form dilekçe (Başvuru Formu).
  • Pasaport veya benzeri belge (vatansız ise temin edilebilirse buna ilişkin belge).
  • Doğum belgesi veya nüfus kayıt örneği.
  • Medeni hal belgesi (evliyse evlilik cüzdanı, boşanmışsa boşanma ilamı, dursa eşinin ölüm belgesi).
  • Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye’de kesintisiz 5 yıl ikamet ettiğini gösteren İl Emniyet Müdürlüğü’nden alınacak yazı ve yurt dışına giriş-çıkış kayıtları.

– Geçimini sağladığını ispatlayan gelir belgesi veya mesleğine ilişkin belgeler.

– Başvuru tarihinden itibaren ileriye doğru geçerli ikamet izni kartı.

• Genel sağlık açısından tehlike arz eden bir hastalığı bulunmadığına dair sağlık raporu.
• 2 adet biyometrik fotoğraf.
• Vatandaşlık hizmet bedelinin ödendiğini gösteren makbuz.

Vatandaşlık Kazanımının Eş ve Çocuklar Üzerindeki Etkileri

• Eş Üzerindeki Etkisi: Eşlerden birinin sonradan Türk vatandaşlığını kazanması, diğer eşin vatandaşlık durumunu otomatik olarak etkilemez. Yabancı eş, eğer kanundaki şartları (en az 3 yıl evlilik vb.) taşıyorsa, ayrı bir başvuru yaparak vatandaşlık talep edebilir.
• Çocuklar Üzerindeki Etkisi: Vatandaşlığı kazanan kişinin ergin olmayan (18 yaşından küçük) çocukları, diğer eşin de muvafakat etmesi (onay vermesi) halinde, anne veya babalarıyla birlikte Türk vatandaşlığını kazanırlar. Diğer eş muvafakat etmezse, karar hâkimin takdirine göre verilir. Ergin olan çocuklar ise anne-babalarının vatandaşlık kazanımından etkilenmezler; onların genel şartları sağlayarak kendilerinin başvurması gerekir.

5. Vatandaşlık Başvurusunun Reddi ve İptal Davası

Yukarıda belirtildiği gibi, idarenin vatandaşlık başvurularında geniş bir takdir yetkisi vardır. Başvurunun, özellikle “iyi ahlak sahibi olmama” veya “milli güvenlik ve kamu düzeni açısından engel teşkil etme” gibi soyut gerekçelerle reddedilmesi sıkça karşılaşılan bir durumdur.

Ancak bu ret kararı, nihai bir karar değildir ve idari bir işlem olduğu için yargı denetimine tabidir. Başvurusu hukuka aykırı bir şekilde reddedildiğini düşünen kişi, ret kararının kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren 60 gün içinde, kararı veren idarenin (İçişleri Bakanlığı) merkez idare olması nedeniyle Ankara İdare Mahkemeleri’nde iptal davası açabilir. Bu 60 günlük süre, hak düşürücü nitelikte olup, kaçırılması halinde dava açma hakkı kaybedilir.

İdare Mahkemesi, idarenin takdir yetkisini kullanırken hukuka, eşitlik ilkesine ve hakkaniyete uygun davranıp davranmadığını denetler. Eğer mahkeme, ret kararını hukuka aykırı bulursa, işlemi iptal eder. Bu iptal kararı, idareyi yeniden bir değerlendirme yapmaya ve genellikle başvuruyu kabul etmeye zorlar.

Sonuç

Türk vatandaşlığını kazanmak, birçok yabancı için önemli bir hedef olmakla birlikte, görüldüğü üzere farklı yolları olan, her bir yolun kendine özgü, sıkı şekil şartlarına ve sürelere tabi olduğu karmaşık bir hukuki süreçtir. Başvuru türünün doğru belirlenmesinden, yüzlerce sayfalık belgenin eksiksiz ve usulüne uygun hazırlanmasına, idari mülakat sürecinden olası bir ret kararına karşı yargısal yollara başvurulmasına kadar her aşama, büyük bir dikkat, özen ve hukuki bilgi gerektirir. Bu teknik ve hayati süreçte yapılacak en küçük bir hata, yıllarca süren emeklerin boşa gitmesine ve ciddi hak kayıplarına neden olabilir. Bu nedenle, Türk vatandaşlığına giden bu önemli yolda, sürecin en başından itibaren yabancılar hukuku ve idare hukuku alanında uzman bir avukattan profesyonel danışmanlık ve temsil hizmeti almak, başarıya ulaşmak için atılacak en sağlam ve en güvenli adımdır.

16 Ekim 2025