Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Nedir? Şartları, Sonuçları ve İtiraz Yolları

Ceza adalet sistemi, suç işleyen bireyi sadece cezalandırmayı değil, aynı zamanda onu ıslah ederek topluma yeniden kazandırmayı da hedefler. Bu hedefin en önemli ve en modern araçlarından biri, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 231. maddesinde düzenlenen Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) kurumudur. HAGB, kelime anlamıyla, mahkemenin sanık hakkında bir mahkumiyet hükmü kurmasına rağmen, bu hükmü belirli şartlar altında “açıklamayıp”, sanığa adeta “ikinci bir şans” vererek belirli bir denetim süresi boyunca askıda bırakmasıdır. Bu kurum, özellikle adli sicili temiz olan veya nispeten hafif suçlar işleyen kişilerin, bir anlık hatanın sonuçlarıyla hayatları boyunca damgalanmasının önüne geçen, son derece önemli bir hukuki mekanizmadır.

Bir ceza davasının sonunda sanık hakkında HAGB kararı verildiğinde, bu karar geleneksel bir mahkumiyet veya beraat değildir. Mahkeme aslında sanığın suçu işlediğine kanaat getirmiş ve bir ceza belirlemiştir; ancak bu cezayı hemen uygulamak yerine, 5 yıllık bir “deneme” süresi boyunca ertelemiştir. Eğer sanık, bu 5 yıllık denetim süresi boyunca kasıtlı yeni bir suç işlemez ve mahkemenin belirlediği diğer yükümlülüklere uyarsa, o askıdaki mahkumiyet kararı tamamen ortadan kalkar ve dava düşer. Bu, sanığın adli sicilinin temiz kalması ve mahkumiyetin getireceği hak yoksunluklarından (memuriyet engeli, ehliyetin alınması vb.) etkilenmemesi anlamına gelir. Ancak, denetim süresi ihlal edilirse, o “ikinci şans” kaybedilir ve mahkeme, daha önce kurduğu ancak açıklamadığı hükmü aynen açıklayarak cezanın infaz edilmesini sağlar.

1. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Nedir?

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB), sanık hakkında yapılan yargılama sonunda kurulan mahkumiyet hükmünün, belirli bir denetim süresi boyunca herhangi bir hukuki sonuç doğurmaması, denetim süresi sonunda ise koşullara uyulması halinde tamamen ortadan kaldırılarak davanın düşürülmesi sonucunu doğuran bir ceza muhakemesi kurumudur.

Bu kurumun temel felsefesi, cezalandırıcı adaletten ziyade onarıcı ve rehabilite edici adaleti ön plana çıkarmaktır. Özellikle ilk defa suç işleyen veya toplum için büyük bir tehlike arz etmeyen suç faillerine, hapis cezasının getireceği olumsuz etiketleme ve sosyal dışlanma olmadan, kendilerini düzeltmeleri için bir fırsat tanımayı amaçlar. HAGB, sanığa adeta “Seni suçlu bulduk ve cezan bu, ancak sana 5 yıl boyunca güveniyoruz. Bu süre içinde kendini ispatlarsan, bu kararı ve cezayı tamamen unutacağız.” mesajını verir.

İşleyişi:

1. Mahkeme yargılamayı yapar ve sanığın suçu işlediğine kanaat getirir.
2. Sanık hakkında kanundaki suç tipine göre bir ceza belirler (Örn: “1 yıl 8 ay hapis cezası”).
3. Eğer HAGB’nin şartları mevcutsa, bu hükmü “açıklamaz” ve bir HAGB kararı kurar.
4. Kararda, sanığın 5 yıllık bir denetim süresine tabi tutulacağını ve bu süre içinde uyması gereken yükümlülükleri belirtir.
5. Karar kesinleşir ve 5 yıllık denetim süresi başlar.
6. İki Olası Senaryo Gerçekleşir:
   • Başarılı Senaryo: Sanık 5 yıl boyunca kasıtlı bir suç işlemez ve yükümlülüklere uyarsa, süre sonunda mahkeme “davanın düşmesine” karar verir. Mahkumiyet kararı hiç var olmamış gibi olur.
   • Başarısız Senaryo: Sanık 5 yıl içinde kasıtlı bir suç işler veya yükümlülüklerini ihlal ederse, mahkeme duruşma açarak daha önce askıya aldığı hükmü (Örn: “1 yıl 8 ay hapis cezası”) “açıklar”. Bu karar artık kesin bir mahkumiyettir ve infazı için savcılığa gönderilir.

2. HAGB Kararı Verilebilmesinin Koşulları Nelerdir? (CMK Madde 231)

Bir mahkemenin HAGB kararı verebilmesi için, CMK’nın 231. maddesinde sayılan tüm şartların bir arada bulunması zorunludur. Bu şartlardan birinin dahi eksik olması, HAGB kararı verilmesine engeldir.

1. Cezanın Miktarı: Yargılama sonucunda sanık hakkında hükmolunan cezanın, 2 yıl veya daha az süreli hapis cezası veya adli para cezası olması gerekir. Mahkeme, sanığa 2 yıl 1 ay hapis cezası takdir etmişse, HAGB kararı veremez.
2. Sanığın Adli Sicili: Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkum olmamış olması şarttır. Yani sanığın sabıka kaydının ya tamamen temiz olması ya da sadece taksirli suçlardan (trafik kazası gibi) veya adli para cezalarından ibaret olması gerekir. Daha önce kasıtlı bir suçtan (hırsızlık, yaralama vb.) kesinleşmiş bir hapis cezası mahkumiyeti bulunan bir sanık hakkında, yeni davasında HAGB kararı verilemez.
3. Mahkemede Oluşan Kanaat: Mahkemenin, sanığın kişilik özelliklerini, duruşmadaki tutum ve davranışlarını göz önünde bulundurarak, yeniden suç işlemeyeceği hususunda bir kanaate varması gerekir. Bu, hâkimin en önemli takdir yetkilerinden biridir. Pişmanlık gösteren, duruşmalara düzenli katılan ve saygılı bir tavır sergileyen sanıklar hakkında bu kanaat daha kolay oluşur.
4. Zararın Giderilmesi: Suçun işlenmesiyle mağdurun veya kamunun bir zararı doğmuşsa, bu zararın HAGB kararı verilmeden önce sanık tarafından aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tamamen tazmin edilerek giderilmesi gerekir. Bu, HAGB’nin onarıcı adalet yönünü en çok yansıtan şarttır. Örneğin, bir hırsızlık davasında çalınan malın iade edilmesi veya bedelinin ödenmesi, bir yaralama davasında ise mağdurun tedavi masraflarının karşılanması bu kapsamdadır. Zarar hemen giderilemiyorsa, sanığın denetim süresi içinde taksitler halinde ödemesine de karar verilebilir.

2024 Yılındaki Önemli Değişiklik: Sanığın Kabul Şartının Kaldırılması

1 Haziran 2024 tarihinde yürürlüğe giren önemli bir yasal değişikliğe kadar, yukarıdaki şartlara ek olarak “sanığın HAGB uygulanmasını kabul etmesi” de bir zorunluluktu. Ancak bu durum, bazı sanıkların (özellikle memurların) “lekelenmeme hakkı”nı kullanarak HAGB’yi reddedip beraat umuduyla istinafa gitmek istemesi gibi stratejik tercihlere yol açıyordu. Yeni düzenleme ile sanığın kabul etme şartı kaldırılmıştır. Artık, yukarıdaki dört objektif şart oluşmuşsa, mahkeme, sanığın rızasını aramaksızın HAGB kararı verebilir. Bu değişikliğin, HAGB kurumunun daha yaygın bir şekilde uygulanmasını sağlaması beklenmektedir.

3. Hangi Suçlar İçin HAGB Kararı Verilemez? (Kapsam Dışı Suçlar)

Kanun koyucu, HAGB’nin getirdiği lehe sonuçları dikkate alarak, bazı suç tiplerini, toplumsal zararları veya özel nitelikleri nedeniyle kategorik olarak bu kurumun dışında tutmuştur. Bir dava bu suçlardan birine ilişkinse, ceza miktarı ne olursa olsun HAGB kararı verilemez:

• Anayasa’nın 174. maddesinde koruma altına alınan İnkılap Kanunlarında yer alan suçlar.
• 6222 sayılı Sporda Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun kapsamında yer alan şike ve teşvik primi suçları.
• 5941 sayılı Çek Kanunu’nda düzenlenen karşılıksız çek keşide etme suçu.
• TCK’nın 184. maddesinde düzenlenen imar kirliliğine neden olma suçu.
• İcra ve İflas Kanunu’nda düzenlenen suçlar (mal beyanında bulunmama, taahhüdü ihlal vb.).
• Disiplin hapsi ve tazyik hapsi gerektiren fiiller.

4. HAGB Kararının Hukuki Sonuçları: Denetim Süreci ve İhlal

HAGB kararı, sanık için hem büyük bir fırsat hem de ciddi bir sorumluluk anlamına gelen 5 yıllık bir denetim sürecini başlatır.

Denetim Süresi Boyunca Yükümlülükler

Sanığın temel yükümlülüğü, 5 yıl boyunca kasıtlı yeni bir suç işlememektir. Buna ek olarak, mahkeme, denetim süresinin bir kısmında (en fazla 1 yıl) sanığa şu gibi denetimli serbestlik tedbirlerinden bir veya birkaçına uymasını da yükleyebilir:

• Bir meslek veya sanat edinme kursuna devam etmek.
• Belirli yerlere gitmekten yasaklanmak.
• Kamuya yararlı bir işte ücretsiz olarak çalışmak.
• Belirlenen bir rehabilitasyon veya tedavi programına katılmak (alkol/uyuşturucu bağımlılığı gibi).

Denetim Süresi Başarıyla Tamamlanırsa: Davanın Düşmesi

Eğer sanık, 5 yıllık denetim süresini hiçbir ihlal yapmadan tamamlarsa, mahkeme, dosya üzerinden yapacağı inceleme ile “davanın düşmesine” karar verir. Bu kararla birlikte, en başta kurulan ancak açıklanması geri bırakılan mahkumiyet hükmü, tüm hukuki sonuçlarıyla birlikte tamamen ortadan kalkar. Bu karar, sanığın e-devlet üzerinden görünen adli sicil kaydına işlemez. Sadece, HAGB kararlarının tutulduğu özel bir sisteme kaydedilir ki bu sisteme de ancak bir sonraki suçta HAGB kararı verilip verilemeyeceğini değerlendirecek olan hâkim veya savcı erişebilir.

Denetim Süresi İhlal Edilirse: Hükmün Açıklanması

Eğer sanık, 5 yıllık denetim süresi içinde;

1. Kasıtlı yeni bir suç işlerse (ve bu suçtan mahkum olursa), veya
2. Mahkemenin kendisine yüklediği denetimli serbestlik tedbirlerine, ihtara rağmen uymazsa,

HAGB kararını veren mahkeme, durumu ihbar üzerine öğrenir ve hükmü açıklamak üzere duruşma açar. Mahkeme, bu yeni duruşmada, daha önce askıya aldığı mahkumiyet hükmünü (ceza miktarını veya türünü değiştirmeden) aynen açıklar. Açıklanan bu hüküm artık kesin bir mahkumiyettir, sanık “hükümlü” statüsüne geçer, karar adli siciline işlenir ve cezanın infazı için süreç başlatılır.

5. HAGB Kararına Karşı Kanun Yolları: İtiraz, İstinaf ve Temyiz

Geçmişte HAGB kararlarına karşı sadece “itiraz” yolu açıkken ve bu itirazda sadece kararın usuli şartlarının oluşup oluşmadığı incelenirken, Anayasa Mahkemesi’nin verdiği önemli iptal kararları sonrası sistem değişmiştir. Artık HAGB kararları da etkin bir yargısal denetime tabidir.

• İstinaf Yolu: Sanık veya katılan, HAGB kararının kendilerine tebliğinden itibaren iki hafta içinde kararı veren mahkemeye bir dilekçe vererek istinaf kanun yoluna başvurabilir. İstinaf mahkemesi (Bölge Adliye Mahkemesi), HAGB kararını hem usul hem de esas yönünden inceler. Yani, sadece “HAGB şartları oluşmuş mu?” diye bakmaz, aynı zamanda “Sanık gerçekten bu suçu işledi mi?”, “Deliller doğru değerlendirildi mi?”, “Verilen ceza adil mi?” gibi davanın esasına ilişkin tüm hususları da denetler. Bu, sanığın “ben masumum, beraat etmeliydim” iddiasını da bir üst mahkemeye taşıyabilmesini sağlar.
• Temyiz Yolu: İstinaf mahkemesinin verdiği kararlar kural olarak kesindir. HAGB kararlarına karşı istinaf sonrası Yargıtay’a temyiz yolu, çok istisnai durumlar dışında kapalıdır.

6. HAGB Kararlarının Diğer Hukuk Dallarındaki Etkisi: Bağlayıcılık Sorunu

Bir ceza davasında verilen HAGB kararının, aynı olaya ilişkin bir hukuk veya idare davasında ne gibi bir etki yaratacağı, uygulamada en çok merak edilen konulardan biridir.

Hukuk Mahkemelerine Etkisi (Tazminat Davaları)

Yargıtay’ın yerleşik ve istikrarlı görüşüne göre, HAGB kararı, kesinleşmiş ve hukuki sonuç doğuran bir mahkumiyet hükmü olmadığı için, hukuk mahkemesindeki hâkimi bağlamaz. Örneğin, kasten yaralama suçundan HAGB kararı alan bir kişi aleyhine açılan manevi tazminat davasında, hukuk hâkimi, “ceza davasında suç sabit görüldü, o halde tazminata hükmetmeliyim” demek zorunda değildir. Hukuk hâkimi, ceza dosyasındaki delilleri birer “takdiri delil” olarak değerlendirir, ancak haksız fiilin unsurlarının (kusur, zarar, illiyet bağı) kendi hukuk prensiplerine göre oluşup oluşmadığını tamamen bağımsız bir şekilde yeniden araştırır ve bir sonuca varır.

İdare Mahkemelerine Etkisi (Memuriyet ve Disiplin Hukuku)

Bu konu, özellikle devlet memurları için hayati önem taşır. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48. maddesi, belirli suçlardan “mahkum olanların” memur olamayacağını veya memuriyetlerinin sona ereceğini düzenler. Danıştay’ın yerleşik ve istikrarlı içtihatlarına göre, HAGB kararı hukuken bir “mahkumiyet” sayılmadığı için, tek başına bir memurun DMK 48. madde kapsamında memur olma şartını kaybettiği anlamına gelmez ve bu karara dayanılarak bir memurun görevine son verilemez veya memuriyete alınması engellenemez. HAGB kararı, memur hakkında bir disiplin soruşturması açılmasına neden olabilir, ancak memuriyetten çıkarma gibi ağır bir sonucun tek dayanağı olamaz.

Sonuç

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB), modern ceza hukukunun bireyi ve toplumu merkeze alan, onarıcı ve rehabilite edici felsefesinin en önemli ürünlerinden biridir. Sanığa, adli sicilini temiz tutma ve hayatına bir mahkumiyetin getireceği ağır yükler olmadan devam etme imkanı sunan bu kurum, aynı zamanda 5 yıllık bir denetim süresi boyunca ciddi bir sorumluluk da yüklemektedir. HAGB’nin şartlarının doğru bir şekilde değerlendirilmesi, denetim sürecinin takibi, olası bir ihlal durumunda hükmün açıklanması ve bu kararlara karşı başvurulacak kanun yolları, son derece teknik ve dikkat gerektiren hukuki süreçlerdir. Bu nedenle, bir ceza davasında HAGB ihtimali ile karşı karşıya olan bir sanığın veya bir HAGB kararının hukuki sonuçlarını anlamak isteyen bir bireyin, bu karmaşık süreçte hak kaybına uğramamak ve en doğru adımları atabilmek için bir ceza avukatından profesyonel hukuki destek alması vazgeçilmez bir gerekliliktir.

16 Ekim 2025