Doğum izni, hamile veya yeni doğum yapmış kadın işçinin, doğum öncesinde ve doğum sonrasında belirli bir süre çalıştırılmamasını ifade eder. Doğum veya analık izni süresine hak kazanabilmesi için, kadın işçinin hamile olması ve doğumun gerçekleşmesi yeterlidir, belli bir kıdem süresine sahip olunması gibi başkaca bir şart aranmamaktadır.
Doğum İzni Nedir?
Doğum izni, bir diğer adıyla analık izni, kadın işçinin doğum nedeniyle çalıştırılmadığı süre için verilen izindir. İş Kanunu md.74/1 hükmü ile kadın işçilerin doğumdan önce ve doğumdan sonra bir süre çalıştırılmamaları için bir düzenleme getirilmiştir.
Doğum İzninin Süresi Ne Kadardır?
Doğum izni süresi, İş Kanunu md.74/1’de belirtilmiştir. Buna göre; kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere onaltı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Sağlık durumu uygun olduğu takdirde doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. Koşulların varlığı ve kadın işçinin isteği halinde işveren bu hükmü uygulamaktan kaçınamaz.
Çoğul gebelik halinde, yani birden fazla bebeğe hamile kalınması durumunda, doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz hafta süreye iki hafta eklenir. Bu anlamda çoğul gebelik halinde analık izni süresi, doğumdan önceki 10 hafta ve doğumdan sonraki 8 hafta olmak üzere toplam 18 haftadır. Çoğul gebelik yaşayan kadın işçinin de doğumun gerçekleşmesinden önceki üç haftaya kadar çalışması mümkündür. Bu durumda, doğumdan sonra 15 hafta analık izni kullanılabilir.
Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.
Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü halinde doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır. Vefat eden annenin “işçi” olması ve vefat ettiği sırada analık izni dolayısıyla askıda bulunan bir iş sözleşmesi bulunması gerekmektedir, çalışmayan eşi vefat eden babanın bu haktan yararlanması mümkün değildir.
Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık izni kullandırılır. Söz konusu sürenin başlangıç tarihi kanunda açıkça düzenlendiği üzere çocuğun fiilen teslim edildiği tarihtir. İşçinin talepte bulunması halinde işveren bu izni vermek zorundadır.
Analık izni süresinin işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre hekim raporu ile arttırılması mümkündür, ancak koruma süresi veya çalıştırma yasağı olarak da nitelendirilebilen analık izni süresinin azaltılması veya tamamen kaldırılması mümkün değildir. Analık izni süresinin arttırılması halinde, işveren doktor raporuna riayet ederek işçiye yasal çalışma süresinden daha uzun bir analık izni vermekle yükümlüdür.
Ücretsiz Doğum İzni Nedir?
Ücretsiz doğum izni, İş Kanunu md.74/2’de belirtilmiştir. Buna göre; kullanılan doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması şartıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri halinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum halinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması halinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır.
Ayrıca kanunun 74. maddesinin 6. fıkrası uyarınca, isteği halinde kadın işçiye onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu izin, üç ayını doldurmamış çocuğu evlat edinme halinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir.
Doğum İzninin Sona Ermesi Nasıl Olur?
Analık izni (doğum izni) süresinin sona ermesi ile birlikte, işçinin işe geri dönmesi gerekir. Ancak doğum yapan kadın işçinin işe geri dönebilmesi için özel bir şart öngörülmüştür. Buna göre, analık izni bittikten sonra ve fakat işe başlamadan önce Gebe veya Emziren Çalışanlar Yönetmeliği m.12 uyarınca, emziren çalışanın, çalışmasına bir engel olmadığına ilişkin hekim raporu alması gerekmektedir. Şayet emziren kadın işçinin çalışmaya başlamasının sakıncalı olduğu tespit edilirse, işverenin işçiyi raporda yer alan süre boyunca çalıştırması yasak olduğundan, işçinin işine geri dönmesi mümkün değildir.
Analık izninden döndükten sonra işçi eski işinde veya eski işine eşdeğer bir işte çalışmayı talep etme hakkına sahiptir. Bu anlamda işveren eşit davranma borcunun bir gereği olarak, analık izninden dönen işçiyi aynı veya eşdeğer bir işte çalıştırmakla yükümlüdür.
