Acele kamulaştırma olarak adlandırılan durum idare tarafından alınan ve bazı olağanüstü şartların varlığına gerek duyulan bir uygulamadır. Kişilerin mallarına el konulması biçiminde gerçekleştirilen bu yöntemde olağan kamulaştırmada takip edilen bazı süreçler sonraya bırakılır. Kamulaştırma Kanunu 27. Madde uyarınca acele kamulaştırma kararı alınabilmesi için bazı koşulların varlığına ihtiyaç duyulmaktadır.
Acele kamulaştırma kendine özgü bir işlemdir. İstisnai bir kamulaştırma yöntemi olması önemli özelliklerinden biridir. Kamulaştırma işlemleri sırasında kamunun yararı gözetilerek idarenin kamu adına vereceği hizmetler sırasında kişilerin taşınmazlarına el konulabilir. Acele kamulaştırma işlemi sırasında kamulaştırmadan daha sıkı bir şekil şartına uyulması gerekir. Kamulaştırmanın özel bir şekli olan acele kamulaştırma ile idare kamu adına yapacağı hizmetleri gerçekleştirebilir.
Kamulaştırma Nedir?
Kamulaştırma nedir? Merak edilenler arasında yer alır. Kamulaştırma işlemi idarenin yaptığı bir çalışmadır ve temelinde kamu yararı esasına dayanılır. İdare kamuya hizmetle yükümlüdür. Bu yükümlülüğünü yerine getirirken yasaya bağlı kalarak ihtiyaç duyduğu ve kişilere ait olan taşınmazlara el koyabilir.
Kamulaştırma ile kişiye ait mülkiyet hakkı ortadan kaldırılmaktadır. Kamulaştırma işlemi yapılacağı zaman takip edilmesi gereken süreçler bulunur. Bu süreçler adli ve idari çalışmaları kapsar. Kamulaştırmayı yapacak olan idarenin izlemesi gereken bazı adli ve idari süreçler şunlardır:
- Kamulaştırma kararı alınması,
- Kamulaştırma hazırlık aşamaları,
- Taraflar arasında uzlaşma daveti,
- Kamulaştırma olmadığında tapu iptali davası ve idare lehine tapu tescil davaları.
Acele Kamulaştırma Koşulları
Acele kamulaştırma koşulları yerine getirildikten sonra idare kişilerin mallarına el koyabilir. İstisnai bir kamulaştırma yöntemi olarak kabul edilen acele kamulaştırma ile idare kamulaştırmaya konu taşınmaza hemen el koyabilir.
Acele kamulaştırma kararı alındıktan sonra idare bu taşınmaz üzerinde hemen çalışma yapmaya başlayabilir. İdareye çok geniş yetkiler tanıyan bu işlemin yapılabilmesi için bazı koşulların oluşması gerekmektedir. Acele kamulaştırma kararının alınabilmesi için gerekli olan koşullar şunlardır:
- Yurt savunmasına yönelik ihtiyaçların oluşması,
- Özel kanunlar tarafından öngörülen olağanüstü durumların ortaya çıkması,
- Bakanlar kurulu tarafından alınmış kararlar.
Acele Kamulaştırma Yöntemleri
Acele kamulaştırma yöntemleri uygulanırken kamu yararının gözetilmesi gerekir. İdare tarafından alınan bu tür bir kararın ardından mülkiyet hakkının kısıtlandığı görülmektedir. Mülkiyet hakkı kısıtlamasının uygulanabilmesi ise kamu yararının ortaya çıkması ile mümkündür.
Kamu yararı uyarınca acele kamulaştırma yapılacağı zaman kanunda yer alan hususların uygulanması gerekir. Öncelikle kamulaştırma bedeli için yeterli bir ödenek tahsis edilmelidir. Kamulaştırma bedeli ödemesi nakden ve peşin yapılması gerekirken kanunda yer alan durumlarda eşit taksitlerle de ödenebilir.
Anayasa’ya göre mülkiyet hakkının kısıtlanabilmesi bazı durumlar söz konusu ise mümkündür. Mülkiyet hakkını sınırlandıran durumlar sadece kamu yararı ortaya çıkarsa geçerli olur. Acele kamulaştırma işlemi yapılmadan kamu yararına olduğuna dair karar alınmalıdır.
Acele kamulaştırma işlemi yapılacaksa mülkiyet hakkı kısıtlanacak olan taşınmazın sahibinin kim olduğu belirlenmek zorundadır. İlgili taşınmaza yönelik de birtakım çalışmaların yapılması ve bu taşınmaza ait tüm özelliklerin tespiti zorunludur.
Tüm bu işlemler yapıldıktan sonra kamulaştırma kararı ilgili taşınmaza yönelik olarak alınabilir. Aceleliğine Cumhurbaşkanı yetkisi ile karar verilen durumlarda bu kararı Cumhurbaşkanı alır. Özel kanunları ilgilendiren durumlarda olağanüstü haller oluştuğunda projeyi hangi Bakanlık gerçekleştirecekse o Bakanlık tarafından kamulaştırma kararı alınır.
Bu kararın alınması ile birlikte taşınmazla ilgili tapu dairesine kamulaştırma kararı iletilir. Tapu dairesinin yapacağı işlem ise tapu siciline kamulaştırmaya yönelik şerh koymaktır. Kamulaştırma işlemlerinin 6 ay içinde tamamlanması gerekmektedir. Bu süre içinde tamamlanmayan işlemler tapu dairesi tarafından re’sen silinebilir.
Acele kamulaştırma işlemi yapılacaksa ilgili taşınmazın değeri belirlenmek zorundadır. Bunun için idarenin yapması gereken Asliye Hukuk Mahkemesi kanalı ile işlemleri yürütmektir. Mahkeme bir bilirkişi tayin eder ve 7 günlük süre içerisinde taşınmazın değerini tespit ettirir.
İlgili taşınmazın değer tespiti yapıldıktan sonra idare bu bedeli bankaya yatırır. Ardından da mahkeme kararı ile taşınmaza el konabilir. Acele kamulaştırma ile ilgili olarak olağan kamulaştırmadaki gibi satın alma usulüne uygun hareket edilmesi gerekliliği bulunmaz.
Acele kamulaştırma işlemleri için idare önce satın alma usulünü uygulayabilir, ilgili taşınmaz kamulaştırılamazsa kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davası açılır. Mahkemenin taşınmaz için belirleyeceği bedel gerçek değer olmadığından gerçek kamulaştırma bedelinin öğrenilebilmesi için bedel tespit ve tescil davasına ihtiyaç duyulur.
Acele Kamulaştırmada Bedel Tespiti ve Tescil Davaları
Acele kamulaştırmada bedel tespiti ve tescil davaları açılacağı zaman kamulaştırma çalışması ile ilgili işlemlerin yapılmış olması gerekir. İdare kamulaştırma işlemi için ilgili taşınmazla alakalı olarak satın alma işlemini gerçekleştiremez ve taşınmazı kamulaştıramazsa taşınmazın sahibine karşı dava açar.
Bu dava Asliye Hukuk Mahkemesi’ne açılır. Asliye Hukuk Mahkemesi’ne açılan kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davası aynı zamanda acele kamulaştırma davası olarak da tanımlanır. Bu davalarda davalı taraf ilgili taşınmazın maliki olan gerçek ya da tüzel kişilerdir.
Taşınmazın maliki gerçek ya da tüzel kişi kamulaştırma işlemine yönelik olarak iptal davası açabilir. Bunun için idari yargıya başvurulması gerekir. İdari yargıda açılacak iptal davası Asliye Hukuk Mahkemesi tarafından bekletici sebep olarak kabul edilir.
Asliye Hukuk Mahkemesi kamulaştırma kararı verdiğinde bu karar kesin olarak kabul edilir. Davalı taraf bedele ilişkin olarak kısmi temyiz talebinde bulunabilir. Mahkeme kararı kesinleştikten sonra acele kamulaştırma bedeli bankadan çekilebilmektedir.
İdarenin kamu yararı adına gerçek ya da tüzel kişilerin taşınmazlarına el koyması işlemleri kamulaştırma olarak adlandırılırken bazı özel hallerde gerçekleşen acele kamulaştırma işlemleri de birtakım süreçlere tabidir.
Acele kamulaştırma kararı ile bir taşınmaz kamulaştırılacağı zaman kamulaştırma kararına itiraz edilecekse yetkili mahkeme taşınmazın bulunduğu yerdeki İdare Mahkemesi olur. Acele kamulaştırma kararı Bakanlar Kurulu tarafından verildiğinde buna karşı bir dava açılacaksa görevli mahkeme Danıştay olmaktadır.
