Gündelik hayatta veya özellikle hukuki metinlerde sıkça karşımıza çıkan “resen” kelimesi, tam olarak ne anlama geliyor? Bir işlemin “resen” yapılması ne ifade eder? Özellikle hukuk dilinde önemli bir yer tutan bu kavramı tüm detaylarıyla anlamak, hem haklarımızı bilmek hem de süreçleri doğru yorumlamak açısından kritik öneme sahiptir.
Bu kapsamlı rehberde, resen ne demek sorusunun cevabını arayacak, TDK’daki anlamından yola çıkarak hukuktaki ve diğer alanlardaki kullanımını örneklerle açıklayacağız. Amacımız, resen kavramını merak edenler için en net ve anlaşılır bilgiyi sunmaktır. İlgili yasal düzenlemeler ve detaylı tanımlar için her zaman resmi mevzuat sitesi olan Mevzuat Bilgi Sistemi‘ni ziyaret edebilirsiniz.
Resen Ne Demek? (TDK Anlamı)
Türk Dil Kurumu (TDK) Güncel Türkçe Sözlük’e göre “resen” kelimesinin anlamı şudur:
- Resen: (zarf, Arapça re’sen) Kendiliğinden.
Bu tanımın detaylarına ve kelimenin diğer anlamlarına TDK’nın resmi sözlük sitesi olan Türk Dil Kurumu Sözlükleri üzerinden ulaşabilirsiniz. Tanımdan da anlaşılacağı üzere, resen kelimesinin temel anlamı bir işin, durumun veya eylemin herhangi bir dış etki, talep veya başvuru olmaksızın, kendiliğinden gerçekleşmesidir.
Hukukta Resen Ne Demek? Temel Kavram
Hukuk terminolojisinde “resen” kelimesi, TDK anlamıyla paralellik göstermekle birlikte daha spesifik bir anlam kazanır. Hukukta resen; bir makamın (mahkeme, savcılık, idari kurum vb.) herhangi bir talep veya başvuru olmaksızın, kanunun verdiği yetkiye dayanarak kendiliğinden bir işlem yapması, karar alması veya harekete geçmesi anlamına gelir.
Bu durum, genellikle “talep üzerine” yapılan işlemlerin tam tersidir. Talep üzerine yapılan işlemlerde, ilgili kişinin veya tarafın bir başvurusu veya isteği gerekirken, resen yapılan işlemlerde böyle bir ön koşul yoktur; yetkili makam durumu fark ettiğinde veya kanun emrettiğinde kendiliğinden harekete geçer.
Aşağıdaki tablo, resen yapılan işlemler ile talep üzerine yapılan işlemler arasındaki temel farkları özetlemektedir:
| Özellik | Resen İşlem (Kendiliğinden) | Talep Üzerine İşlem (İstemle) |
|---|---|---|
| Başlatıcı Faktör | Kanun veya yetkili makamın kendi tespiti/iradesi | İlgili kişinin/tarafın başvurusu, dilekçesi, isteği |
| Gerekli Ön Koşul | Genellikle yoktur (Makamın harekete geçmesi yeterlidir) | Geçerli bir talep/başvuru olması zorunludur |
| Makamın Rolü | Aktif, başlatıcı | Pasif, talebi değerlendiren |
| Örnekler | Resen soruşturma, Resen atama, Hakimin hukuku resen uygulaması | Şikayet dilekçesi, Dava açma, Atama talebi |
Örnek: Bir davada, taraflar belirli bir kanun maddesini dile getirmemiş olsa bile, hakimin o davayla ilgili olduğunu düşündüğü kanun maddesini resen (kendiliğinden) dikkate alması ve uygulaması gerekir. Buna “hakimin hukuku resen uygulaması” ilkesi denir (Latince: iura novit curia – mahkeme hukuku bilir).
Resen Kavramının Farklı Hukuki ve İdari Alanlardaki Kullanımları
“Resen” kavramı, hukukun ve idarenin birçok farklı alanında karşımıza çıkar. Hukukun ve idarenin farklı alanlarında karşılaşılan bazı yaygın resen işlem örnekleri şunlardır:
| Alan | Resen İşlem Örneği | Kısa Açıklama | İlgili Kurum (Genel Bilgi İçin) |
|---|---|---|---|
| Ceza Hukuku | Resen Soruşturma/İnceleme | Savcılığın veya yetkili makamın şikayet beklemeden soruşturma başlatması. | Adalet Bakanlığı / Savcılık |
| İdare Hukuku / Kamu Personeli | Resen Atama | İdarenin, personelin talebi olmadan görev yeri değişikliği yapması. | İlgili Kamu Kurumu |
| Vergi Hukuku | Resen Terk | Vergi dairesinin, mükellefin işi bıraktığını tespit edip kaydını silmesi. | GİB |
| Vergi Hukuku | Resen Tarh | Vergi dairesinin, beyan edilmeyen/eksik beyan edilen vergiyi kendiliğinden hesaplaması. | GİB |
| Genel Hukuk / Yargılama Usulü | Hakimin Hukuku Resen Uygulaması | Hakimin, taraflar belirtmese bile ilgili kanun maddesini kendiliğinden uygulaması. | Mahkemeler |
| Sosyal Güvenlik (SGK) | Resen Tescil / Prim Tahakkuku | SGK’nın sigortalılık kaydını veya prim borcunu otomatik olarak oluşturması. | SGK |
| Tapu İşlemleri | Resen Düzeltme / Tescil | Tapu Müdürlüğü’nün bariz hataları düzeltmesi veya mahkeme kararını işlemesi. | TKGM |
| Genel İdari İşlemler | Resen Karar / İşlem | Yetkili makamın, talep olmadan kendi inisiyatifiyle karar alması/işlem yapması. | İlgili İdari Makam |
Şimdi bu kullanım alanlarını biraz daha detaylandıralım:
Resen Soruşturma / Resen İnceleme Ne Demek?
Bir suç şüphesi veya hukuka aykırı bir durum öğrenildiğinde, savcılığın veya yetkili idari makamın herhangi bir şikayet veya ihbar beklemeden, kendiliğinden başlattığı soruşturma veya inceleme sürecidir. Özellikle kamu düzenini ilgilendiren bazı suçlar (“resen takip edilen suçlar”) şikayete bağlı olmaksızın savcılık tarafından resen soruşturulur. İlgili suç tipleri ve usuller Türk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu gibi temel yasalarda belirtilmiştir (Mevzuat Bilgi Sistemi).
- Resen Takip Edilen Suçlar: Mağdurun şikayeti olmasa bile savcılığın soruşturmak zorunda olduğu suçlardır.
- Resen Soruşturma Süresi: Soruşturmanın niteliğine, delillerin toplanmasına ve dosyanın karmaşıklığına göre değişir, kanunda net bir süre sınırı genellikle belirtilmez ancak makul sürede tamamlanması hedeflenir.
Resen Atama Ne Demek?
Genellikle kamu personel hukukunda karşılaşılan bir durumdur. İlgili personelin talebi olmaksızın, idarenin (bakanlık, kurum vb.) kamu hizmetinin gerekliliği veya personel ihtiyacı gibi nedenlerle kendiliğinden yaptığı görev yeri değişikliği veya atama işlemidir. Bu tür atamaların usul ve esasları ilgili kamu kurumlarının kendi yönetmeliklerinde düzenlenir.
Resen Terk Ne Demek?
Özellikle vergi hukukunda kullanılır. Bir mükellefin işini bıraktığına dair bildirimde bulunmamasına rağmen, vergi dairesinin yaptığı incelemeler sonucunda faaliyetine son verdiğini veya iş yerini kapattığını tespit etmesi üzerine, mükellefiyet kaydını kendiliğinden silmesi işlemidir. Detaylı bilgi ve güncel uygulamalar için Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) kaynakları incelenebilir.
Resen Tarh Edilmesi Ne Demek?
Vergi hukukunda önemli bir kavramdır. Vergi mükellefinin beyanname vermemesi, eksik veya yanlış beyanda bulunması gibi durumlarda, vergi dairesinin matrahı (verginin üzerinden hesaplanacağı tutarı) kendiliğinden belirleyerek vergiyi hesaplaması işlemidir. Bu süreç Vergi Usul Kanunu’nda düzenlenmiştir ve detayları GİB web sitesinde bulunabilir.
Resen Karar Vermek / Resen İşlem Ne Demektir?
Genel bir ifadedir. Yetkili bir makamın, belirli koşullar oluştuğunda veya kanunun izin verdiği durumlarda, tarafların talebini beklemeksizin, kendi inisiyatifiyle bir karar alması veya işlem tesis etmesidir.
Diğer Resen Uygulamalar:
- Resen İade: Bir kurumun (örn: vergi dairesi, SGK) fazla veya yersiz yapılmış bir ödemeyi kendiliğinden ilgili kişiye geri ödemesi.
- Resen Satış Yetkisi: Genellikle icra hukukunda, alacaklının talebi olmasa bile icra dairesinin belirli şartlarda borçlunun mallarını kendiliğinden satışa çıkarma yetkisi (nadiren kullanılır).
- Resen Düzeltme: Resmi kayıtlarda (nüfus, tapu, vergi vb.) tespit edilen bariz hataların, ilgili idare tarafından kendiliğinden düzeltilmesi.
- Resen İcra Yetkisi: Kamu alacaklarının tahsili gibi durumlarda, ilgili idarenin mahkeme kararı olmaksızın kendiliğinden icra takibi başlatabilmesi (Örn: 6183 Sayılı Kanun).
Diğer Alanlarda Resen Kullanımı (SGK, Tapu, GSS)
“Resen” kavramı sadece mahkemeler veya savcılıklarla sınırlı değildir:
- SGK’da Resen Ne Demek? Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK), sigortalılık tescili, prim tahakkuku veya Genel Sağlık Sigortası (GSS) tescili gibi işlemleri, kişinin başvurusu olmaksızın, mevcut verilere dayanarak kendiliğinden yapmasıdır. Güncel uygulamalar ve detaylar için SGK‘nın resmi sitesi takip edilmelidir.
- Tapuda Resen Ne Demek? Tapu sicil müdürlüğünün, kanunun izin verdiği durumlarda (örn: bariz bir yazım hatasının düzeltilmesi) veya mahkeme kararı üzerine, taşınmaz sahibinin talebi olmadan sicilde kendiliğinden yaptığı değişiklik veya tescil işlemidir. İlgili prosedürler hakkında Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (TKGM) bilgi sağlayabilir.
- GSS Resen Ne Demek? Türkiye’de ikamet eden ve başka bir sağlık güvencesi olmayan vatandaşların, SGK tarafından Genel Sağlık Sigortası kapsamına kendiliğinden alınması ve prim borcunun başlatılmasıdır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
S: Hukukta resen ne demek kısaca?
C: Hukukta resen, bir makamın (mahkeme, savcı, idare) yasanın verdiği yetkiyle, kimseden talep gelmesini beklemeden, kendiliğinden bir işlem yapması veya karar almasıdır.
S: Re’sen ne demek TDK?
C: TDK’ya göre re’sen (resen), “kendiliğinden” anlamına gelen Arapça kökenli bir zarftır. Anlamına TDK Sözlük‘ten bakabilirsiniz.
S: SGK’da resen işlem ne anlama gelir?
C: SGK’nın, sigortalının veya işverenin başvurusu olmadan, kendi tespitlerine veya diğer kurumlardan gelen bilgilere dayanarak sigorta tescili, prim tahakkuku veya GSS kaydı gibi işlemleri otomatik olarak yapmasıdır. Detaylar için SGK sitesine bakılabilir.
S: Tapuda resen işlem yapılabilir mi?
C: Evet, kanunun izin verdiği sınırlı durumlarda (örn: basit hataların düzeltilmesi) veya mahkeme kararlarının uygulanması amacıyla tapu müdürlüğü resen işlem yapabilir. Bilgi için TKGM sitesi ziyaret edilebilir.
S: GSS resen tescil ne demek?
C: Herhangi bir sağlık güvencesi olmayan kişilerin, SGK tarafından otomatik olarak Genel Sağlık Sigortası kapsamına alınması ve adlarına prim borcu çıkarılmasıdır.
S: Mahkemede resen karar ne anlama gelir?
C: Hakimin, tarafların talebi olmasa bile kanun gereği veya gerekli gördüğü durumlarda kendiliğinden bir konuda karar vermesi veya araştırma yapmasıdır (örn: delil toplanması, hukukun resen uygulanması).
S: Resen atama ne demek?
C: Özellikle kamuda, personelin isteği dışında idarenin ihtiyaçlar doğrultusunda görev yerini kendiliğinden değiştirmesidir.
S: Resen terk ne anlama gelir?
C: Genellikle vergi mükellefiyetinin, mükellefin bildirimi olmadan, vergi dairesinin tespiti üzerine idare tarafından kendiliğinden sonlandırılmasıdır. Detaylar için GİB kaynaklarına bakılabilir.
Sonuç
“Resen” kelimesi, TDK’daki “kendiliğinden” anlamından yola çıkarak hukuk ve idare dilinde “bir makamın talep olmaksızın, yetkisine dayanarak kendiliğinden harekete geçmesi” olarak tanımlanabilir. Resen soruşturma, resen atama, resen tarh, resen karar gibi birçok farklı bağlamda karşımıza çıkan bu kavram, yetkili makamların kanunlar çerçevesinde sahip olduğu önemli bir inisiyatifi ifade eder. Bu kavramı anlamak, idari ve hukuki süreçleri takip ederken veya haklarımızı ararken bize yol gösterecektir. Unutmayın ki her durumun detayı ilgili mevzuatta (Mevzuat Bilgi Sistemi) ve ilgili kurumların (GİB, SGK, TKGM vb.) açıklamalarında bulunabilir.
Bu konu hakkında sizin de eklemek istedikleriniz veya sorularınız var mı? Yorumlar bölümünde bizimle paylaşmaktan çekinmeyin!
