Deniz iş hukuku, denizlerdeki işçi ve işveren ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. 854 sayılı Deniz İş Kanunu ile Türk Bayrağı taşıyan gemiler, bu gemilerde çalışanlar ve işverenlerin deniz göl ve akarsulardaki durumu düzenleme altına alınmıştır. Deniz İş Kanunu ve Deniz İş Kanunu’na bağlı çıkarılan yönetmelikler ile yaşanan uyuşmazlıklar çözümlenir. Deniz iş hukukunun etraflıca anlaşılabilmesi için literatürdeki bazı terimlerin bilinmesi gerekir. Bu terimlerden ilki gemi adamı kavramıdır. Gemi adamı, hizmet akdi ile bir gemide çalışan tayfayı ifade eder. Söz gelimi; kaptan, zabit ve diğer çalışanlar örnek olarak verilebilir.
854 sayılı Deniz İş Kanunu; deniz, göl ve akarsularda Türk Bayrağı’na sahip ve 100 ve 100 gros tonilatodan daha büyük gemilerde hizmet akdi ile çalışan gemi adamlarına ve işverenlerine uygulanır. Gros tonilato, gemiler için kullanılan büyüklük ölçü birimidir.
İçindekiler
Gemi Adamı Hak ve Yükümlülükleri Nelerdir?
Gemi adamı hak ve yükümlülükleri, 854 sayılı Deniz İş Kanunu ve ilgili kanuna bağlı çıkarılan yönetmelikler ile ifade edilmiş olup bu hak ve yükümlülükler şu şekildedir:
- Ücret, iaşe ve ikamet hakkı,
- Yıllık izin hakkı,
- Hafta tatili ve diğer tatil hakları,
- Fazla çalışma ücreti hakkı,
- Sosyal güvenlik hakkı,
- Kıdem ve ihbar tazminatı hakkı.
Söz konusu hakların yanı sıra birtakım yükümlülükleri de bulunur. Gemi adamının ilk yükümlülüğü iş görme borcudur. İş akdinden doğan iş görme yükümlülüğünün bizzat işçi tarafından yerine getirilmesi gerekir. Bunun yanı sıra, gemi adamı işverenine karşı sadakat ve özen borcu altındadır. Bunun yanı sıra işverenin düzenlemelerine ve talimatlarına uymakla yükümlüdür.
Deniz İş Hukukunda İşverenin Hak ve Yükümlülükleri Nelerdir?
Deniz iş hukuku kapsamında işverene tanınan haklar ve işveren için düzenlenen yükümlülükler şu şekilde ifade edilebilir:
- Ücret ödeme yükümlülüğü,
- İş sağlığı ve iş güvenliği önemli alma yükümlülüğü,
- Eşit davranma yükümlülüğü,
- Engelli ve eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğü,
- Gemi adamının ikameti ve iaşesi yükümlülüğü.
Deniz İş Kanununa Göre İş Sözleşmesi
Deniz İş Kanunu’na göre gemi adamı iş sözleşmesi yazılı şekle tabidir. Bir tanesi işverende diğeri işçide kalmak üzere iki nüsha şeklinde düzenlenen iş sözleşmesinde bulunması gereken zorunlu unsurlar şu şekildedir:
- İşveren ve gemi adamına ilişkin isim – soy isim ve ikamet bilgileri,
- Gemi adamının doğum yeri ve tarihi, sicil numarası,
- Gemi adı, sicil numarası, groston cinsi ile büyüklük değeri, kayıtlı sicil dairesi,
- Gemi adamının aynı işverenin başka gemilerinde çalışması durumu varsa belirtilmeli,
- İş akdinin yapıldığı yer ve tarih,
- Gemi adamının iş tanımı, çalışmaya başlayacağı yer ve tarih,
- İş akdinin süreli olup olmadığı bilgisi,
- Gemi adamının alacağı ücret miktarı, ücrete ilişkin esaslar, ödenme zamanı, ödenme yeri, prim ve ikramiyelere dair bilgiler,
- Taraflarca belirlenen harici şartlar.
Deniz İş Hukukuna Göre Fesih Halleri
Gemi adamı ve işveren istediği zaman iş akdine son verebilir. Fakat, gemi adamı ve işverenin iş akdini feshetmesi, birtakım hukuki sonuçları beraberinde getirir. Söz gelimi; kıdem tazminatı ve sair ödemeler örnek olarak verilebilir. Deniz İş Kanunu md.14/1 düzenlemesi ile işverenin haklı sebeple iş akdini feshetmesi ifade edilmiştir. Bu düzenleme uyarınca aşağıdaki durumların mevcudiyeti halinde işveren ve işveren vekilinin mevcut iş akdini haklı sebeple feshetmesi mümkündür:
- Gemi adamının herhangi bir limanda gemiye dönmemesi, dönüp hizmet etmemesi,
- Gemi adamının tutukluluk, hapis ya da gemide çalışmaktan men edilme gibi sebeplerden ötürü gemide çalışmasının olanaksız hale gelmesi,
- Gemi adamının işverenine veya işveren vekiline karşı; yasaya ve hizmet akdine aykırı hareket etmesi,
- Gemi adamının işverenine veya işveren vekiline karşı denizcilik kural ve teamüllerine, genel ahlaka ve adama aykırı davranması.
Gemi adamı, aşağıda ifade edilen hallerin varlığında hizmet sözleşmesini feshedebilir. Bu haller, Deniz İş Kanunu madde 14/2’de ifade edilmiş olup şu şekilde sıralanabilir:
- İşveren ücret ödeme yükümlülüğünü gerek yasa gerekse sözleşme hükümlerine uygun şekilde yerine getirmezse,
- İşveren veya işveren vekili, gemi adamına karşı yasaya veya iş akdine aykırı davranırsa,
- İşveren veya işveren vekili, gemi adamına karşı denizcilik teamül ve kurallarına, genel ahlaka ve adama aykırı hareket ederse,
Gemi adamı iş akdini haklı gerekçe ile feshedebilir. Bu hallerin yanı sıra aşağıda ifade edilen hallerde hem gemi adamının hem de işverenin haklı fesih imkanı bulunur. Bu haller şu şekildedir:
- Gemi adamı, herhangi bir sebepten dolayı 30 günün üzerinde bir süre zarfında gemide çalışması olanaksız hale gelirse her iki taraf da iş akdini feshedebilir.
- Gemi kaybolur, terk edilir, savaş ganimeti olarak el konulur veya Türk Bayrağı çekme hakkını yitirirse mevcut hizmet akdi kendiliğinden sona erer.
Deniz İş Kanunu madde 14/1 ve 14/2 hükümleri gereği fesih halleri ifade edildi. Söz konusu fesih hakkı için kullanım süresi öngörülmüştür. Bu süre 6 gün olup hak düşürücü süredir. Bir başka ifade ile, fesih hakkını meydana getiren olayın gerçekleştiğinin öğrenilmesi ile birlikte 6 gün içerisinde fesih hakkı kullanılmalıdır. Fesih hakkını doğuran olay eğer öğrenilmezse bu takdirde feshe neden olayın üzerinden 1 yıl geçmekle birlikte fesih hakkı son bulur.
Deniz İş Hukukuna Göre Haklar
Deniz iş hukukuna göre haklar başlığı altında ilk olarak ücret ifade edilmelidir. Ücret, gemi adamının çalışmaları ve emeği karşılığında hak ettiği paradır. Bu para, gemi adamının banka hesabına yatırılmak suretiyle ödenir. Gemi adamının çalışmaları karşılığında ödenene ücreti en geç ayda bir kez ve belirli bir günde ödenmelidir.
Deniz İş Kanunu ile deniz işçilerinin kıdem tazminatı hakkı da ifade edilmiştir. Kıdem tazminatı düzenlemesi gereği gemi adamının söz konusu tazminata hak kazanabilmesi için iş akdinin, kıdem tazminatına sebep olacak şekilde feshedilmesi gerekir. Gemi adamının kıdem tazminatına hak kazanmasını sağlayan haller şu şekilde ifade edilebilir:
- İşveren, gemi adamı ile arasındaki iş akdini madde 14/1’de ifade edilen hallerin haricinde feshederse,
- Gemi adamı, mevcut iş akdini madde 14/2 ve 14/3’te ifade edilen hallerde feshederse,
- Mecburi askerlik nedeniyle gemi adamının işinden ayrılması halinde,
- Gemi adamının malullük, yaşlılık, emeklilik veya toptan ödeme alma gayesiyle iş akdini feshederse,
- Geminin kaybolması, terk edilmesi, savaş ganimeti olması veya Türk Bayrağı çekme hakkını kaybetmesi halinde,
- Gemi adamının yaşamını yitirmesi halinde.
Deniz iş hukuku kuralları gereği gemi adamının günlük çalışma süresi en fazla 8 saat ve haftalık en fazla 48 saattir. Söz konusu saatler aşılarak çalışma yapıldığı takdirde fazla çalışma hükümleri gereğince gemi adamının fazla mesai ücretine hak kazanması söz konusudur.
Deniz iş hukuku hükümlerince deniz çalışanlarının senelik izin hakkını kullanabilmesi adına öncelikle aynı işveren altında en az 6 ay süre ile çalışmış olması gerekir. Gemi adamı, 6 ay ile 1 yıl arasında çalıştığı takdirde yıllık izninin 15 günden daha az olması söz konusu değildir. Gemi adamı eğer 1 yıldan fazla çalışmışsa senelik izni 1 yıl içinde 1 aydan daha kısa olamaz.
Deniz İş Hukuku Avukatı
Deniz iş hukuku kapsamında düzenlenen işveren ve gemi adamı ilişkilerinden doğan uyuşmazlıkların, çekişmelerin ve ihtilafların çözümünde hak ve menfaat kaybı yaşamamak adına deniz iş hukuku avukatından hukuki yardım olmak oldukça yararlı olacaktır.
